Θα ήθελα και εγώ με τη σειρά μου να συγχαρώ τον κ. Gunnarsson, για την πολύ ενδιαφέρουσα και προσεγμένη Έκθεσή του.
Η άνοδος του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, στην ήπειρο που γέννησε τον Διαφωτισμό είναι ένα από τα πλέον ανησυχητικά φαινόμενα των τελευταίων χρόνων και θα πρέπει να προσεγγίζεται με την προσοχή και την σοβαρότητα που αρμόζει στην πολυπλοκότητα του.
Η Έκθεση που έχουμε μπροστά μας και την οποία στηρίζω πλήρως επικεντρώνεται στο νομοθετικό πλαίσιο το οποίο θα οδηγήσει στην αποτελεσματική καταπολέμηση της ρητορικής μίσους. Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό, αφενός γιατί η ρητορική μίσους αστόχως συνδέεται πολλές φορές με την ελευθερία του λόγου και αφετέρου γιατί η ρητορική του μίσους αποδεδειγμένα δύναται να οδηγήσει σε εγκληματικές πράξεις με ρατσιστικό κίνητρο, το οποίο σπανίως εξετάζεται από τις αρμόδιες Αρχές.
Ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη η καμπάνια κατά της ρητορικής μίσους, που αποτελεί πρωτοβουλία του Συμβουλίου της Ευρώπης, και που εντάσσεται στο πλαίσιο της ενέργειας «Οι Νέοι Καταπολεμούν τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο» που έχει σχεδιαστεί για την περίοδο 2012 – 2014 και έχει ως στόχο την προώθηση της ισότητας, του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διαφορετικότητας. Πρόκειται για μία προσπάθεια καταπολέμησης του ρατσισμού και των διακρίσεων κατά την έκφραση και διάδοσή τους στο διαδίκτυο μέσω της καλλιέργειας των κατάλληλων γνώσεων και δεξιοτήτων σε νέους ανθρώπους και εκπροσώπους οργανώσεων νεολαίας, ώστε να αναγνωρίζουν και να ενεργούν κατά αυτών των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η συμμετοχή στην καμπάνια μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Ήδη οργανώνονται σε όλη την Ευρώπη πολυάριθμες δράσεις και εκδηλώσεις διαδικτυακά ή στην γειτονιά και σε χώρους σπουδών ή εργασίας.
Η χώρα μου είναι από τις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία, δεν έχει κατορθώσει ακόμη να ενσωματώσει στο εσωτερικό δίκαιο την Οδηγία πλαίσιο για τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, παρόλο που είναι η χώρα η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με το πιο ακραίο νεοναζιστικό Κόμμα, του οποίου πολλοί βουλευτές και ο ίδιος ο αρχηγός έχουν προφυλακιστεί κατηγορούμενοι για σωρεία εγκληματικών πράξεων, μεταξύ των οποίων και ανθρωποκτονιών.
Γιατί ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, μαζί με τον σεξισμό και αιχμή του δόρατος τον εθνολαικισμό, είναι τα βασικά ιδεολογικά ρεύματα που εκτρέφουν τον φασισμό και τον ναζισμό.
Γιατί σαφώς και η οικονομική κρίση έχει ευνοήσει τέτοια φαινόμενα, αλλά αυτοί που τη θεωρούν ως την μοναδική αιτία αύξησής τους κάνουν ένα διπλό σφάλμα: αφενός δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τέτοια φαινόμενα σε χώρες που δεν υπάρχει οικονομική κρίση και αφ΄ετέρου αποιδεολογικοποιούν το φαινόμενο και το απογυμνώνουν από τα πολιτικά του χαρακτηριστικά, άρα και το καθιστούν πολύ δυσκολότερο να αναλυθεί και να αντιμετωπιστεί.
Η νομική αντιμετώπιση είναι απαραίτητη, αλλά δεν είναι πανάκεια. Το ευρωπαϊκό νομικό οπλοστάσιο είναι επαρκές, περιθώρια βελτιώσεων, φυσικά, πάντα υπάρχουν. Το πιο σημαντικό όμως είναι να αλλάξουν οι νοοτροπίες και οι συμπεριφορές και αυτό γίνεται μόνο μέσω τα παιδείας και της συνεχούς κοινωνικής εγρήγορσης.
Τέλος, μία επισήμανση για τον τίτλο της Έκθεσης Η λέξη «ανοχή». Επιτρέψτε μου να σας πω ότι όταν μιλάμε για ανοχή, είμαστε ήδη ένα βήμα πίσω στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Μάχομαι κατά των διακρίσεων σημαίνει, δημιουργώ εγώ ο ίδιος χώρο δίπλα μου για το διαφορετικό.
Θα ζητήσω από τον εισηγητή να κάνω μία παρατήρηση: χωρίς να παραβλέπω την ιστορικότητα του όρου Ombudsman, νομίζω πως πρέπει να αντικατασταθεί από τον όρο Ombudsperson, όπως ήδη γίνεται σε πολλά επίσημα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και του Συμβουλίου της Ευρώπης. και αυτό δεν είναι ζήτημα τύπων, αλλά ουσίας αφού πρέπει να καλύπτει και τις γυναίκες Διαμεσολαβήτριες, που είναι αρκετές στην Ευρώπη και όπως είναι η περίπτωση και στην χώρα μου την Ελλάδα.
Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει εξ' ορισμού, διαμεσολαβητικό αλλά και ελεγκτικό ρόλο. Κατ' αυτόν τον τρόπο όχι μόνο προφυλάσσει και προστατεύει τα ήδη ισχύοντα δικαιώματα των πολιτών, αλλά και θέτει τις βάσεις για να θεσμοθετηθούν νέα ατομικά δικαιώματα, τα οποία επιβάλλουν οι εξελίξεις της κοινωνίας. Ακόμη δηλαδή κι αν δεν έχει κατοχυρωθεί ένα ατομικό δικαίωμα από το Σύνταγμα, τους νόμους ή τη νομολογία ο Συνήγορος του Πολίτη, παρατηρώντας τις υποθέσεις με τις οποίες ασχολείται και διερευνώντας τες διεξοδικά, έχει την δυνατότητα να εισηγηθεί για την μετέπειτα κατοχύρωση του.
Βέβαια, ο Συνήγορος του Πολίτη, ως Αρχή, δεν ασπάζεται τόσο τον ρόλο του «ελεγκτή» αλλά αυτοαποκαλείται «Διαμεσολαβητής» και επιχειρεί να ικανοποιήσει διοίκηση και πολίτες εξίσου. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε τον όρο «Νομική Διαμεσολάβηση» που μας παραπέμπει σε μια ηπιότερη επιβολή του Δικαίου, ο οποίος μας δίνει περίπου το πλαίσιο στο οποίο κινείται ο Συνήγορος του Πολίτη. Παρόλα αυτά, επειδή η διαμεσολάβηση του λαμβάνει χώρα ύστερα από κάποια καταγγελία εναντίον της διοίκησης, ο Συνήγορος του Πολίτη δεν μπορεί να αποποιηθεί εντελώς τον ρόλο του ως «ελεγκτή». Δηλαδή, εφόσον ξεκινά για να ερευνήσει μια καταγγελία, θα αναγκαστεί να ελέγξει μια Δημόσια Υπηρεσία. Επομένως θα ήταν αντίφαση προς τον ορισμό του Συνηγόρου του Πολίτη, αλλά και προς την πραγματικότητα, να δεχθούμε μόνο τη διαμεσολαβητική φύση του.
Εντέλει είτε από την άποψη του διαμεσολαβητικού, είτε από την άποψη του ελεγκτικού του ρόλου, ο Συνήγορος του Πολίτη ακολουθεί πιστά τις επιταγές του κράτους, του δικαίου και της νομικής δογματικής. Έτσι, όποτε το απαιτούν οι συνθήκες, επιχειρηματολογεί, ώστε να πείσει την Διοίκηση και να εξομαλύνει τις διάφορες εντάσεις, είτε βάσει ρητών διατάξεων (συμπεριλαμβανομένου και του Συντάγματος και του Ευρωπαϊκού και Διεθνούς Δικαίου), είτε βάσει γνωστών αρχών του Δημοσίου Δικαίου (που έχουν διαπλαστεί από τη νομολογία).
Ο Συνήγορος του Πολίτη, αν και άργησε να θεσμοθετηθεί στην Ελλάδα, αποτελεί μια Ανεξάρτητη Αρχή πολύ χρήσιμη για τη σωστή λειτουργία του κράτους. Διαμεσολαβώντας για να λύσει οποιοδήποτε πρόβλημα ανακύψει μεταξύ πολιτών και Διοίκησης, ελέγχοντας κάποιες δημόσιες υπηρεσίες – στο πλαίσιο, πάντα, των αρμοδιοτήτων του – και συμβουλεύοντας το κράτος όχι μόνο επιτυγχάνει την προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών, αλλά και θέτει τις βάσεις για την κατοχύρωση και άλλων δικαιωμάτων που με το πέρασμα του χρόνου έρχονται στην επιφάνεια.
Ακόμη και σε ότι αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Συνήγορος του Πολίτη κατέχει σπουδαίο ρόλο, εφόσον καταφέρνει να ενσωματώσει το κοινοτικό στο εθνικό δίκαιο και να εξομαλύνει τις όποιες διαφορές υπάρχουν.
Η διακρατική συνεργασία των Συνηγόρων του Πολίτη των κρατών-μελών της Ε.Ε (Ombudsmen) αποτελεί μια σημαντική παράμετρο και για τη συνεργασία των κρατών-μελών σε οποιοδήποτε τομέα. Έτσι, μπορούμε να πούμε πως ο θεσμός του Συνηγόρου του Πολίτη είναι σίγουρα μέχρι στιγμής επιτυχής και απολύτως χρήσιμος.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη που δεν έχουν ακόμη θεσμοθετήσει τον Συνήγορο του Πολίτη όχι μόνο να το κάνουν άμεσα, αλλά και να τον επιφορτίσουν με μια μεγάλη γκάμα αρμοδιοτήτων, αλλά και ένα πολύ ξεκάθαρο ρόλο που δεν θα συγχέεται με αυτόν της δικαστικής εξουσίας.
Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ο πολύ σημαντικός ρόλος, συντονιστικός αλλά και μεταφοράς τεχνογνωσίας του Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης.
