Κύπρος: Μία ξεχασμένη σελίδα των επιζώντων του Ολοκαυτώματος - Άρθρο στην Κυριακάτικη Αυγή

Η 27η Ιανουαρίου έχει οριστεί ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος. Είναι όμως λίγο γνωστό, όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στο Ισραήλ, ότι πολλοί επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, μεταξύ άλλων 52.000 Εβραίοι, έζησαν, από το 1946 έως το 1949 στην Κύπρο, έγκλειστοι σε προσφυγικά στρατόπεδα, όταν οι Βρετανοί διέκοψαν την πορεία τους από την Ευρώπη προς την Παλαιστίνη.
Η Κύπρος ήταν τότε υπό Βρετανική Κατοχή και η Παλαιστίνη υπό βρετανική κηδεμονία και όλος ο αραβικός κόσμος δεν έβλεπε με καλό μάτι την εβραϊκή μετοίκηση.
Η Μεγάλη Βρετανία, στην προσπάθειά της να ελέγξει τις ροές προς την Παλαιστίνη το 1946 «συλλαμβάνει» εν πλω τους Εβραίους και τους οδηγεί στις ανατολικές ακτές της Κύπρου, όπου διαμορφώνει δύο στρατόπεδα, ένα θερινό και ένα χειμερινό. Είχε προταθεί στους Εβραίους να βοηθήσουν στην ανέγερση των στρατοπέδων με την αιτιολογία ότι θα τελείωναν πολύ πιο γρήγορα και δεν θα έμεναν εκτεθειμένοι στον εξοντωτικό ήλιο του νησιού και την αφόρητη ζέστη (οι πρώτοι Εβραίοι είχαν φτάσει στα μέσα Αυγούστου). Η πρόταση αυτή ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, καθώς ξύπνησε μνήμες ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Όπως αναφέρει η Βασιλική Σελιώτη «Το έργο συμπληρώνουν Γερμανοί αιχμάλωτοι, οι οποίοι μεταφέρονται στο νησί για να εκπληρώσουν κατά ιστορική ειρωνεία ακόμα μία φορά την ίδια αποστολή: να φτιάξουν νέα στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους μόλις πρόσφατα απελευθερωμένους Εβραίους, στο όνομα αυτή τη φορά των βρετανικών συμφερόντων. Η αντίδραση των κρατουμένων για την παρουσία και τον ρόλο των Γερμανών στη ζωή τους ακόμα μία φορά, είναι η αναμενόμενη. Ο πρόεδρος της Εβραϊκής Επιτροπής του στρατοπέδου δηλώνει στους δημοσιογράφους ότι οι κρατούμενοι διατηρούν εξαιρετικά πικρές αναμνήσεις απ' αυτούς και προειδοποιεί ότι αν τολμήσουν Γερμανοί αιχμάλωτοι να επισκεφθούν το στρατόπεδο θα εκτυλιχθούν εξαιρετικά δυσάρεστες σκηνές».
Οι Κύπριοι ήταν, αρχικά, εξαιρετικά επιφυλακτικοί απέναντί τους. Από τον Τύπο της εποχής γίνεται σαφές ότι δύο ήταν οι βασικοί τους φόβοι: ο πρώτος, που εγγράφεται στο πλαίσιο της διαχρονικής επιθυμίας της Ένωσης με την Ελλάδα, ήταν ο κίνδυνος της πληθυσμιακής αλλοίωσης, ο οποίος ευθύς αμέσως διασκεδάστηκε από τις Βρετανικές Αρχές: «Εις ουδένα εξ αυτών θα επιτραπή να καταστή κάτοικος της Κύπρου». Ο δεύτερος ήταν αν θα υπήρχε επάρκεια αγαθών προκειμένου να σιτιστούν και οι νέοι κάτοικοι.
Όμως και τις δύο πλευρές της ένωνε κάτι πολύ πιο βαθύ: το μίσος τους για τους Βρετανούς που πήγαζε από την κοινή πεποίθηση ότι τους είχαν προδώσει και είχαν αθετήσει τις υποσχέσεις τους. Οι Κύπριοι είχαν πολεμήσει στο πλευρό της Βρετανίας με την υπόσχεση της Ανεξαρτησίας, ενώ οι Εβραίοι έβλεπαν να πετά μακριά το όνειρο για μια δική τους Πατρίδα.
Εξαιρετικά διαφωτιστική ήταν η διάλεξη, το φθινόπωρο του 2011 στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, του ακαδημαϊκού Εμάνουελ Γκούτμαν, ο οποίος στα 23 του χρόνια είχε σταλεί από την Παλαιστίνη προκειμένου να διδάξει στα νεαρά Εβραιόπουλα και έζησε στα στρατόπεδα για ενάμιση χρόνο.
Ο Γκούτμαν είχε μιλήσει για τις δύσκολες συνθήκες στα στρατόπεδα, τους Βρετανούς στρατιώτες που ήθελαν να έχουν όσο το δυνατόν λιγότερες επαφές μαζί τους, καθώς από τη μία ήταν υποχρεωμένοι να τους φρουρούν και από την άλλη ήξεραν πολύ καλά τι είχαν υποστεί από τους Ναζί, αλλά και τους Κυπρίους που τους προμήθευαν φαγητό, όπλα, και, ενίοτε, τους βοηθούσαν να δραπετεύσουν. Τους Κύπριους γιατρούς που τους επισκέπτονταν περιοδικά. Την αντιπροσωπεία του ΑΚΕΛ που ζητούσε να συναντηθεί με την αντίστοιχη του στρατοπέδου.
Η ζωή στο στρατόπεδο ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, οποιαδήποτε προσπάθεια για λίγο περισσότερο χώρο ή μία παραπάνω μπουκιά φαγητό ήταν εις βάρος των υπολοίπων και τέτοιες συμπεριφορές έπρεπε να παταχθούν. Είχαν συστήσει δικό τους δικαστήριο και σκηνές απομόνωσης όπου έστελναν τους ανυπάκουους για το χρονικό διάστημα που προέβλεπε η «ποινή» τους.
Ένα βήμα πριν από την προαιώνια γη της επαγγελίας, άλλοι Εβραίοι πρόσφυγες απεβίωσαν από τις κακουχίες και τα προηγηθέντα βασανιστήρια στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, άλλοι δεν άντεξαν και αυτοκτόνησαν, άλλοι ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν, άλλοι πρωτοείδαν το φως του κόσμου, υπολογίζεται ότι 2 χιλιάδες Εβραιόπουλα γεννήθηκαν στην Κύπρο και μαζί με αυτά, κτίστηκε η ελπίδα για τους Εβραίους πρόσφυγες που ήθελαν να θάψουν για πάντα το παρελθόν τους . Άλλοι, χάθηκαν στα νερά της Μεσογείου, σε μεγάλα ή μικρά ναυάγια.
Με τη σύσταση του κράτους του Ισραήλ το 1948, αρχίζουν οι διαδικασίες εκκένωσης των στρατοπέδων και μεταφοράς των «κρατουμένων» στην Πατρίδα τους. Στη διάρκεια αυτών των χρόνων είχαν γεννηθεί πάνω από 2.200 παιδιά, η πιο αδιάσειστη απόδειξη ότι η ζωή, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες προχωρά μπροστά.
Το Νοέμβρη του 2014, έργα που δημιούργησαν Εβραίοι επιζώντες του Ολοκαυτώματος στην Κύπρο, κατά την κράτησή τους από τους Βρετανούς, παρουσιάστηκαν σε έκθεση, που συνδιοργανώθηκε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και την πρεσβεία του Ισραήλ.
Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η πικρή εμπειρία, που ακολούθησε τα πάθη των διώξεων και τον απόλυτο παραλογισμό της ιστορίας, το Ολοκαύτωμα, είχε και θετικά σημεία: βοήθησε έναν ετερόκλητο πληθυσμό όσον αφορά στην προέλευσή του στην οικοδόμηση μίας κοινής συνείδησης πριν γίνει, επισήμως, πολίτης του Ισραήλ.

 

1 6