Η σημασία της ειρήνης: Διάλογος από τοπικό σε παγκόσμιο επίπεδο
Τα τελευταία λίγα χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες πρωτοφανών μαζικών διαμαρτυριών, εξεγέρσεων και τεράστιας πολιτικής αλλαγής στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Αυτές οι πολιτικές εξελίξεις έχουν σημάνει ένα ιστορικό σημείο καμπής. Απολυταρχικά καθεστώτα, τα οποία επικρατούσαν για δεκαετίες, έχουν φαινομενικά φτάσει στο τέλος τους. Παρ' όλα αυτά, πρέπει να κρατήσουμε υπ' όψιν μας, πως το αποτέλεσμα αυτού του βίαιου ξεσπάσματος δεν είναι ακόμη βιώσιμο, ενώ το κόστος, από ανθρώπινη και κοινωνική άποψη, είναι δυσανάλογα και τρομακτικά υψηλό. Μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, η κοινωνική αναταραχή κρατεί ακόμη στην Αίγυπτο, ενώ η υιοθέτηση δημοκρατικών αρχών ακόμη υστερεί.
Αντιθέτως, κατά τις τελευταίες ημέρες, η Τυνησία προχώρησε σε αξιοσημείωτες συνταγματικές αλλαγές, γεγονός το οποίο τοποθετεί τη χώρα ανάμεσα στις πιο δημοκρατικές, από άποψη δημοκρατικής ποιότητας, ακόμη και σε σχέση με κάποιες Ευρωπαϊκές. Η αιτία αυτής της διαφοράς, από πλευράς εξέλιξης και αποτελεσματικότητας, βρίσκεται στη διαδικασία καθεαυτή. Είναι προφανές, πως δεν είναι η βία, ο παράγων – κλειδί της αλλαγής, παρότι ορισμένες φορές εμφανίζεται ως αναπόφευκτη. Ο κρίσιμος παράγων για ανθρώπινη και ουσιώδη πρόοδο είναι ο διάλογος, και η ειλικρινής, αμοιβαία επιθυμία των πλευρών, να καταλήξουν σε συναίνεση. Στη διάρκεια της μοντέρνας ευρωπαϊκής ιστορίας, η σύγκρουση ήταν το αποτέλεσμα της απροθυμίας για συναίνεση και της εθνικής περιχαράκωσης. Όμως, τα θλιβερά, από κοινωνικής, ανθρωπιστικής και οικονομικής πλευράς αποτελέσματα, έγιναν ένα σκληρό μάθημα και υπογράμμισαν την επιτακτική ανάγκη ύπαρξης στρογγυλών τραπεζών, ανοιχτού διαλόγου και αμοιβαίων συμφωνιών, για ένα βιώσιμο μέλλον, το οποίο και ακολούθησε στα χρόνια της ειρήνης.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να εικάζει κάποιος, πως σε ορισμένες περιπτώσεις η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη, οι οποίοι στηρίζονται κυρίως σε ζητήματα πολιτικής αστάθειας, ισχύος, και πιθανών πολιτικών κερδών ή απωλειών. Επίσης, οφείλουμε να λαμβάνουμε υπ' όψιν, ότι η σύγκρουση ευνοείται και ενθαρρύνεται από συγκεκριμένα συμφέροντα, όχι αμιγώς πολιτικά, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι εξωγενή των σχέσεων των αντιμαχόμενων πλευρών. Επιπροσθέτως, οικονομικά συμφέροντα υποδεικνύουν τη συνεργασία μεταξύ «τρίτων μερών» και μη βιώσιμων πολιτικών καθεστώτων, παρεμποδίζοντας την ευημερία των πολιτών ή ακόμη και οδηγώντας στην εκμετάλλευση αυτών, υποδαυλίζοντας με αυτόν τον τρόπο εμμέσως τις αιτίες που οδηγούν στη σύγκρουση. Το ίδιο αποτέλεσμα δύναται επίσης να αποκομιστεί, σε περίπτωση αδιαφορίας του ενός μέρους προς τα εσωτερικά, παρ' όλα αυτά σημαντικά όμως, ζητήματα του άλλου. Επί παραδείγματι, κατά την τελευταία δεκαετία, οι Ευρωπαίοι χαράκτες πολιτικής φαίνεται να έχουν εξισώσει τις έννοιες της αποτελμάτωσης και της σταθερότητας, στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, επιλέγοντας να συνεργαστούν με απολυταρχικά καθεστώτα. Οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα τέθησαν στην άκρη, ενώ ζητήματα όπως η καταπολέμηση της τρομοκρατίας και η ανάσχεση της μετανάστευσης κυριάρχησαν στην πολιτική ατζέντα. Αν η Ε.Ε. είχε σταδιακά πιέσει προς την κατεύθυνση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των πολιτικών μεταρρυθμίσεων, το αποτέλεσμα ίσως να ήταν διαφορετικό, ή, τουλάχιστον, με ηπιότερα επακόλουθα.
Συνεπώς , μπορούμε να παρατηρήσουμε πλειάδα λόγων που οδηγούν και συντηρούν τη σύγκρουση. Όμως, πρέπει να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στη σύγκρουση που οδηγεί στη βία και σε αυτήν που οδηγεί στην πρόοδο. Μια σύγκρουση έχει το δικό της κύκλο ζωής, σχεδόν σαν κάτι οργανικό. Εμφανίζεται, φτάνει σε μια συναισθηματική, ακόμη και βίαιη κορύφωση, και κατόπιν αποκλιμακώνεται και εξαφανίζεται. Το καθοριστικό στοιχείο σε αυτόν τον κύκλο είναι να αποφευχθεί το βίαιο ξέσπασμα, καθώς αυτό οδηγεί σε μετα-βία, και αντ' αυτού να προωθηθεί η πρόοδος.
Έχοντας υπ' όψιν την αλληλεξαρτόμενη προέλευση και την αμοιβαία αιτιότητα της διαφοράς, ο διάλογος εμφανίζεται ως το βέλτιστο και ευεργετικότερο εργαλείο για την επίλυση διαφορών και μια ευκαιρία για τον μετασχηματισμό αυτών σε μακροημερεύουσα πρόοδο. Με αυτό το σκεπτικό, μια ρεαλιστική προσέγγιση για επιτεύξιμες λύσεις απομειώνει την αρνητική επιρροή τρίτων συμφερόντων που ενθαρρύνουν τη βία και προλαμβάνει τα καταστρεπτικά αποτελέσματα αυτής.
Σε αυτό το πλαίσιο, η συμμετοχή και συμβολή διεθνών οργανισμών για ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων καθίσταται απαραίτητη, καθώς η μεθοδευμένη, πλέον, σχετική εμπειρία γίνεται το μέσον, δια του οποίου επιτυγχάνεται το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ωστόσο, είναι φανερό πως η παγκόσμια πολιτική αρένα είναι ανώριμη –η μάλλον απρόθυμη- να επιτρέψει μια πιο εξελιγμένη προσέγγιση αναφορικά με την επίλυση διαφορών, ενώ και οι διάφορες μορφές συμφερόντων περιπλέκουν τις ανάλογες διαδικασίες και πολιτικές. Όμως, το κόστος των βίαιων συγκρούσεων, σε όρους ανθρώπινων ζωών και κοινωνικού τραύματος, είναι τέτοιο, που κάθε εναλλακτική πέραν ενός σχεδίου ειρηνικής επίλυσης διαφορών που αποβλέπει στην πρόοδο, εμφανίζεται ανεύθυνο και αναξιόπιστο ως προς τη βιωσιμότητά του.
