Ενημέρωση Αρθρογραφία ΕΔΔΑ: Ανθρώπινα Δικαιώματα "Εκτάκτου Ανάγκης" - Άρθρο στη Νέα Σελίδα
Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ) αναφορικά με ζητήματα προσφύγων και μεταναστών είναι εξαιρετικά πλούσια. Το ΕΔΔΑ έχει κρίνει επί θεμάτων επιστροφών και απελάσεων, νομιμότητας της διοικητικής κράτησης, συνθηκών κράτησης και διαβίωσης, κ.α. Θυμίζουμε την υπόθεση MSS κατά Ελλάδας και Βελγίου του 2011, υπόθεση – σταθμό για το σύστημα του Δουβλίνου. Το ΕΔΔΑ έκρινε τότε ότι οι συνθήκες διαβίωσης των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα ήταν εξαιρετικά δυσμενείς και, ως εκ τούτου, τα κράτη που επέστρεφαν αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα, ως πρώτη χώρα εισόδου στο σύστημα του Δουβλίνου, παραβίαζαν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αναρωτιέται κανείς πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από τότε...
Το ΕΔΔΑ μέσα από τη νομολογία του έχει επιδείξει ιδιαίτερη ευαισθησία στα θέματα προσφύγων, μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, χαρακτηρίζοντας μάλιστα τους τελευταίους ως «ευάλωτη ομάδα» (υπόθεση MSS κατά Ελλάδας και Βελγίου). Εντούτοις, στην πρόσφατη νομολογία του, το ΕΔΔΑ αναγνώρισε και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σήμερα πολλά ευρωπαϊκά κράτη να διαχειριστούν τις μαζικές αφίξεις προσφύγων και μεταναστών.
Πολύ χαρακτηριστική είναι η υπόθεση Khlaifia κατά Ιταλίας. Η εν λόγω υπόθεση αφορούσε τρεις Τυνήσιους, οι οποίοι, κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, έφτασαν με αυτοσχέδιες βάρκες στις ακτές της Ιταλίας και εν συνεχεία τέθηκαν υπό κράτηση σε κέντρο υποδοχής στη Λαμπεντούζα.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε διάφορες παραβιάσεις της ΕΣΔΑ σε σχέση με την κράτηση των προσφευγόντων. Εντούτοις, σε σχέση με τις συνθήκες κράτησής τους, η ιταλική κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι «κατά το 2011 οι μαζικές αφίξεις μεταναστών από τη Βόρεια Αφρική είχαν δημιουργήσει μια ανθρωπιστική κρίση στην Ιταλία» και ότι «λαμβάνοντας υπόψη τις πολλές απαιτήσεις που βαρύνουν τα κράτη σε καταστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης, το Δικαστήριο θα έπρεπε να υιοθετήσει μια ρεαλιστική, ισορροπημένη και νόμιμη προσέγγιση».
Το ΕΔΔΑ, όπως το ίδιο σημείωσε, δεν θα μπορούσε να μην λάβει υπόψη του την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση που ξεκίνησε με την Αραβική Άνοιξη. Έκρινε ότι εάν απαιτούσε από τις εθνικές αρχές να ερμηνεύουν με ακρίβεια όλους τους παράγοντες (πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς) που μπορούν να προκαλέσουν μια τέτοια κρίση, ώστε να προβλέψουν την κλίμακα και τους χρόνους των ροών, θα επέβαλε ένα υπερβολικό βάρος στα κράτη.
Περαιτέρω, διαπίστωσε ότι οι αρχές της Ιταλίας αντιμετώπιζαν πολλά προβλήματα λόγω της άφιξης μεγάλου αριθμού μεταναστών κατά την εν λόγω περίοδο και αναγνώρισε ότι έπρεπε να φροντίζουν για την ευημερία τόσο των προσφύγων και μεταναστών όσο και του τοπικού πληθυσμού, καθώς και για την τήρηση του νόμου και της τάξης.
Από την άλλη πλευρά, το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι οι αυξημένες μεταναστευτικές ροές δεν απαλλάσσουν ένα κράτος από την υποχρέωσή του να σέβεται το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ (απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης), υπενθυμίζοντας ότι ακόμα και η μεταχείριση που δεν έχει την πρόθεση να ταπεινώσει ή να εξευτελίσει το θύμα και η οποία απορρέει από τις αντικειμενικές δυσκολίες διαχείρισης μιας προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης, μπορεί να συνιστά παραβίαση του άρθρου 3. Παρόλο όμως που οι δυσκολίες αυτές δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογία, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι δεν θα μπορούσε να εξετάσει την συγκεκριμένη υπόθεση χωρίς να λάβει υπόψη του το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο διαδραματίστηκε. Έτσι, έκρινε ότι οι δυσμενείς συνθήκες στις οποίες βρέθηκαν οι προσφεύγοντες απέρρεαν σε σημαντικό βαθμό από την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση που αντιμετώπιζαν οι ιταλικές αρχές την εν λόγω περίοδο. Σε αυτό το πλαίσιο και αφού εξέτασε τις συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων, κατέληξε ότι αυτές δεν ήταν τέτοιας βαρύτητας ώστε να χαρακτηριστούν ως απάνθρωπες ή εξευτελιστικές και συνεπώς δεν υπήρχε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.
Παρόμοια ήταν η κρίση του ΕΔΔΑ και στην υπόθεση J.R. κατά Ελλάδας σε σχέση με τις συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων στη ΒΙΑΛ τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2016. Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι «η μαζική άφιξη μεταναστών δημιούργησε για τις ελληνικές αρχές δυσκολίες οργανωτικού, υλικοτεχνικού και δομικού χαρακτήρα» και σημείωσε ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν αρνήθηκε, ούτε απέκρυψε τον επείγοντα χαρακτήρα που επικρατούσε στα νησιά και τις προκλήσεις που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν οι ελληνικές αρχές.
Το ΕΔΔΑ έλαβε υπόψη του εκθέσεις ΜΚΟ και διεθνών οργάνων για τις συνθήκες που επικρατούσαν στη ΒΙΑΛ κατά την εν λόγω περίοδο και συνεκτίμησε τον σύντομο χρόνο κατά τον οποίο κρατήθηκαν εκεί οι προσφεύγοντες (από τις 21 Μαρτίου μέχρι τις 21 Απριλίου2016, οπότε και έγινε ημι-ανοικτή δομή). Έτσι, με το σκεπτικό που ανέπτυξε στην υπόθεση Khlaifia, έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων δεν συνιστούσαν απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση.
Προσπάθεια του ΕΔΔΑ να προσαρμοστεί στην πολιτική κατάσταση, λαμβάνοντας υπόψη τις αντιδράσεις πολλών κρατών στον έλεγχο που τους ασκεί; Προσαρμογή στην πραγματικότητα; Το βέβαιο είναι ότι το Δικαστήριο του Στρασβούργου έδωσε ένα περιθώριο στα κράτη να προσαρμοστούν στην προσφυγική και μεταναστευτική κρίση, μια «περίοδο χάριτος», η οποία όμως σύντομα θα τελειώσει.
Το προσφυγικό/μεταναστευτικό είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα. Υπενθυμίζω ότι στην υπόθεση MSS δεν καταδικάστηκε μόνο η Ελλάδα, αλλά και το Βέλγιο που επέστρεψε τον προσφεύγοντα στη χώρα μας στο πλαίσιο του Δουβλίνου. Κατά συνέπεια, όλα τα κράτη θα βρεθούν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, υπό τον έλεγχο του Δικαστηρίου του Στρασβούργου. Γι' αυτό, η όποια ευρωπαϊκή λύση πρέπει να είναι σύμφωνη με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το δίκαιο του ισχυρού υποχωρεί έναντι των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
