Πενηντατρία χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της Χούντας των Συνταγματαρχών είναι πλέον σαφές ότι ένας από τους λόγους του πραξικοπήματος ήταν η «διευθέτηση» του Κυπριακού, δηλαδή μία λύση η οποία θα εξυπηρετούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα διευκόλυνε τους σχεδιασμούς της Τουρκίας.
Από δημοσιοποίηση εγγράφων, αλλά και από μαρτυρίες συνεργατών του Γρίβα την περίοδο της ΕΟΚΑ Β’, κυρίως από την προσεκτική μελέτη αυτών που θέλουν να ξαναγράψουν την ιστορία, είναι ορατό ότι το 1974 δεν ήταν ένα τυχαίο γεγονός αλλά το αποκορύφωμα μιας συνωμοσίας που άρχισε να εξυφαίνεται αρκετά χρόνια νωρίτερα, με στόχο το πραξικόπημα, τη στρατιωτική εισβολή, την τραγωδία και τη διχοτόμηση του νησιού.
Λίγες μέρες πριν την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης- Λονδίνου το 1959, η οποία είναι ιδρυτική της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι πρωθυπουργοί Ελλάδας και Τουρκίας (Καραμανλής και Μεντερές) είχαν υπογράψει στη Ζυρίχη συμφωνία όπου οριζόταν:
«1. Η Ελλάς και η Τουρκία θα υποστηρίξουν την είσοδον της Δημοκρατίας της Κύπρου εις το ΝΑΤΟ. Η εγκατάστασις βάσεων του ΝΑΤΟ εις την νήσον, ως και η σύνθεσις αυτών, εξαρτάται εκ της συμφωνίας των δύο κυβερνήσεων.
2. Συνεφωνήθη μεταξύ των δύο πρωθυπουργών ότι θα παρέμβουν παρά τω προέδρω και αντιπροέδρω της Δημοκρατίας της Κύπρου, αντιστοίχως, επί τω σκοπώ όπως τεθούν εκτός νόμου το Κομμουνιστικόν Κόμμα και η κομμουνιστική δράσις».
Η παραπάνω συμφωνία, η οποία κρατείτο μυστική και έγινε γνωστή αργότερα, έβρισκε μεγάλες δυσκολίες στην υλοποίησή της: ο Μακάριος όχι μόνο δεν επιθυμούσε την ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ, αλλά και δραστηριοποιήθηκε στο κίνημα των Αδεσμεύτων, όσο για το ΑΚΕΛ όχι μόνο δεν βγήκε εκτός Νόμου, αλλά και ήταν στυλοβάτης των κυβερνήσεων Μακαρίου στο πλαίσιο της υπεράσπισης της Νομιμότητας έναντι της εκτροπής, της Δημοκρατίας έναντι του Φασισμού.
Τον Σεπτέμβρη του 1964 η κυβέρνηση Μακαρίου υπογράφει συμφωνία με τη Σοβιετική Ένωση για τον εξοπλισμό της Εθνικής Φρουράς. Σε συνέντευξή του στον απεσταλμένο του Τσεχοσλοβακικού πρακτορείου ειδήσεων (Φιλελεύθερος 15.9.1964) ο Μακάριος αναφέρει:
"Γνωρίζω ότι μερικαί χώραι του ΝΑΤΟ δεν βλέπουν ευνοϊκώς την προσφοράν βοήθειας εκ μέρους της Σοβιετικής Ενώσεως. Εν τούτοις, η απόφασις των αυτή μου είναι εντελώς αδιάφορος. Υπαράνω (sic) όλων, ενδιαφέρομαι διά την ελευθερίαν και την εδαφικήν ακεραιότητα της χώρας μου. Πιστεύω ότι αι δηλώσεις και αι προειδοποιήσεις του κ. Κρούστσεφ απετέλεσαν ανασταλτικόν παράγοντα εις τα σχέδια των επιδρομικών δυνάμεων. Ο λαός της Κύπρου είναι πολύ ευγνώμων διά την στάσιν της Σοβιετικής Ενώσεως, η οποία ενισχύει την απόφασιν του να μη ενδώση εις τας πιέσεις και να δεχθή λύσιν του προβλήματος του, η οποία θα εξυπηρετή όχι τα πραγματικά συμφέροντα του Κυπριακου λαού, αλλά τα συμφέροντα μερικών άλλων χωρών".
Με τα παραπάνω ο Μακάριος δηλώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την αντίθεσή του στα σχέδια Άτσεσον Ι και ΙΙ. Ο Γ. Παπανδρέου τον είχε πιέσει αφόρητα να τα αποδεχτεί (γνωστή η ρήση του περί πολυκατοικίας και ρετιρέ), αλλά δεν μπορούσε παρά να σεβαστεί την άρνησή του. Η μελέτη των πρακτικών των Συνεδριάσεων της Ελληνικής Βουλής από εκείνη τη στιγμή και μέχρι την κυβερνητική κρίση και την Αποστασία το επόμενο καλοκαίρι δείχνει τη βαρύτητα αυτού του γεγονότος στις μεθοδεύσεις της ανατροπής της κυβέρνησης Παπανδρέου, πτυχή που δεν έχει μελετηθεί επαρκώς.
Την 22α Απριλίου 1967, η «Χαραυγή» (εφημερίδα του ΑΚΕΛ) κυκλοφορεί με το πρωτοσέλιδο: «Νέα σελίδα φρικτού µαρτυρίου για την πατρίδα µας, ΕΠΕΒΛΗΘΗ ΩΜΗ ΣΤΡΑΤIΩΤIΚΗ ∆IΚΤΑΤΟΡIΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α». «Αισθήματα οργής στην Κύπρο. ΣΟΒΑΡΩΤΑΤΟI ΟI ΚIΝ∆ΥΝΟI ΓIΑ ΤΗΝ ΕΘΝIΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ. Κυβέρνηση και λαός να επαγρυπνούν»
Σε άρθρο της με τίτλο «Νέα Περίοδος ελληνικής τραγωδίας» που δημοσιεύθηκε την ίδια μέρα γράφει μεταξύ άλλων: «Η νέα εκτροπή που έγινε από χθες τα μεσάνυκτα στην Ελλάδα συvεπλήρωσε την κλιμάκωση του αντιδημοκρατικού πραξικοπήματος που είχε αρχίσει τον Ιούλιο του 1965. Στην Ιστορία του ελληνικού Έθνους έχει σημειωθεί μια νέα ημερομηνία, η 21η Απριλίου του 1967, ενώπιον της οπαίας ωχριά η 4η Αυγούστου του 1936, που είναι συνταυτισμένη µε τη μεταξική δικτατορία» και προαναγγέλλει ότι «Συστήνεται πλατιά Επιτροπή Αγώνα για τη Δημοκρατία».
Σε μία από τις τελευταίες του συνεντεύξεις ο Σπ. Κυπριανού, υπουργός Εξωτερικών των κυβερνήσεων Μακαρίου και μετέπειτα Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, στο ΡΙΚ το 2001, Εκπομπή «Διάλογοι»: «η Χούντα αν και στα λόγια όμνυε στην Ένωση, όλες της οι πράξεις οδηγούσαν στην Διχοτόμηση και την απεμπώληση τμήματος της Κύπρου στην Τουρκία». Απαίτηση της Χούντας η απομάκρυνσή του. Στην επιστολή παραίτησής του διαβάζουμε με προφητική ενάργεια το τι έμελλε να ακολουθήσει.
Συμπληρώνει ο Νίκος Κρανιδιώτης "Η Χούντα ομιλεί διαρκώς για ένωση και επιτίθεται σφοδρότατα εναντίον των κομμουνιστών. Οργανά της ιδρύουν στην Κύπρο το Παγκύπριο Ενωτικό Μέτωπο (...) που με τις εφημερίδες του αρχίζει μια συστηματική επίθεση εναντίον της κυπριακής κυβέρνησης, του καθεστώτος της ανεξαρτησίας και των Κυπρίων κομμουνιστών" (Ν. Κρανιδιώτη: "Οι διεθνείς διαστάσεις του Κυπριακού", εκδόσεις "Θεμέλιο", σελ. 54).
Το Παγκύπριο Ενωτικό Μέτωπο, ήταν μία από τις πολλές παρακρατικές Οργανώσεις που δημιούργησε η Χούντα για την ανατροπή του Μακαρίου την οποία κατηγορούσε για προδοτικό ρόλο και για εγκατάλειψη της πολιτικής της Ένωσης με την Ελλάδα.
"Ο καθοδηγητής της οργάνωσης - γράφει ο Μ. Δρουσιώτης - είναι πια γνωστός. Ηταν η ελληνική ΚΥΠ και το Β' Επιτελικό γραφείο του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς" (Μ. Δρουσιώτη: "Η "εισβολή" της χούντας στην Κύπρο", εκδόσεις "Στάχυ", σελ. 91), ενώ ο Ν. Κρανιδιώτης δίνει πιο ολοκληρωμένη την εικόνα όταν σημειώνει πως πίσω από το Εθνικό Μέτωπο ήταν "και οι μυστικές αμερικανικές υπηρεσίες" (Ν. Κρανιδιώτη, στο ίδιο, σελ. 58 και "Ανοχύρωτη Πολιτεία" εκδόσεις "Εστία", τόμος Α' σελ. 557).
«Η δράση του "Εθνικού Μετώπου ήταν στα πρότυπα της ατομικής τρομοκρατίας (βομβιστικές επιθέσεις, κλοπές όπλων, δολοφονικές απόπειρες εναντίον προσώπων με θέση στον κρατικό μηχανισμό, καταλήψεις αστυνομικών τμημάτων κ.ά.). Ετσι η Κυπριακή κυβέρνηση υποχρεώθηκε, τον Αύγουστο του 1969, να θέσει την εν λόγω οργάνωση εκτός νόμου, αλλά αυτή συνέχισε να δρα παράνομα κάνοντας που και που την εμφάνισή της ως το Μάη του 1970. Ενα χρόνο αργότερα τη θέση της πήρε η ΕΟΚΑ Β'. Πριν όμως αναφερθούμε στη δράση της ΕΟΚΑ Β' οφείλουμε να σημειώσουμε πως μέσα στο κλίμα που είχε δημιουργηθεί με την τρομοκρατική δραστηριότητα του "Εθνικού Μετώπου", την υπονομευτική δράση της εθνικής φρουράς και των αμερικανονατοϊκών μυστικών υπηρεσιών, επιχειρήθηκε ανεπιτυχώς, στις 8 Μάρτη του 1970, απόπειρα κατά της ζωής του Μακαρίου. Η ενέργεια αυτή, όπως αποδείχτηκε αργότερα με αδιάσειστα στοιχεία που παραδόθηκαν στον Κύπριο πρόεδρο - υπήρξε και σχετικό δημοσίευμα με αποκαλύψεις στο Γερμανικό περιοδικό "Σπίγκελ" τον Απρίλης 1970 - ήταν ενταγμένη σε σχέδιο που είχε καταστρωθεί στην Αθήνα με την κωδική ονομασία "Ερμής", το οποίο απέβλεπε στην πραξικοπηματική ανατροπή της κυβέρνησης Μακαρίου, στο διαχωρισμό Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων και στη διχοτόμηση της Κύπρου (βλέπε: Κ. Κάππου: "Εγκλημα εναντίον της Κύπρου", εκδόσεις "Γνώσεις", σελ. 50, Ν. Κρανιδιώτη: "Ανοχύρωτη Πολιτεία" τόμος Β', σελ. 13-20, Σ. Γρηγοριάδη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", τόμος 6ος, σελ. 129-130 κ.α.). Άλλωστε η χούντα με τις ενέργειές της δημιουργούσε όλο και εντονότερο ασφυκτικό κλοιό γύρω από τον Κύπριο Πρόεδρο και δε δίσταζε για το σκοπό αυτό να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο. Έργο της χούντας - αλλά όχι μόνο - ήταν η οργάνωση και ενίσχυση της ΕΟΚΑ Β' του Γρίβα καθώς και η χρησιμοποίηση των επισκόπων Πάφου, Κιτίου και Κερύνειας που έφτασε ως το σημείο οι τρεις εκκλησιαστικοί παράγοντες να αποφασίσουν το Μάρτη του 1973 - χωρίς να το πετύχουν - την καθαίρεση του αρχιεπισκόπου Μακαρίου (γνωστό ως Εκκλησιαστικό Πραξικόπημα».
Κορυφαία στιγμή το πραξικόπημα της 15ης του Ιούλη που άνοιξε το δρόμο στην Τουρκική εισβολή.
Όταν ο Μακάριος επέστρεφε στην Κύπρο τον Δεκέμβρη του 1974, σταμάτησε στην Αθήνα και απατώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου αν πίστευε ότι θα γινόταν Πραξικόπημα απήντησε ότι «δεν πίστευα ότι θα είναι τόσο θεότρελλοι (αναφέρεται στην ΕΟΚΑ Β΄ και στην Χούντα) να το κάνουν αφού ήξεραν ότι αυτό θα έφερνε τους Τούρκους στο νησί».
Νομίζω ότι αυτό είναι και το μεγάλο του λάθος: πίστωνε τους φασίστες με πατριωτισμό.
