«Αν αλλάξεις όλα τα άλλα και δεν έχεις αλλάξει τον δάσκαλο, είναι μάταια η προσπάθειά σου. Εάν αλλάξεις τον δάσκαλο και τίποτε άλλο να μην αλλάξεις, η μεταβολή θα έλθει μόνη της» έγραφε ο Δημήτρης Γληνός
Παραφράζοντας, πολύ ταπεινά, τον μεγάλο δάσκαλο μεταρρυθμιστή, θα έλεγα:
«Αν αξιολογήσεις όλα τα άλλα και δεν αξιολογήσεις τον δάσκαλο με σκοπό να κινητοποιήσεις όλες τις δημιουργικές δυνάμεις προκειμένου να τις θέσεις στην υπηρεσία της εκπαιδευτικής διαδικασίας, κάθε προσπάθεια είναι μάταια».
Ο θεσμός της αξιολόγησης αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά συστατικά στοιχεία του εκάστοτε εκπαιδευτικού συστήματος ανά την Ευρώπη. Η αποκτηθείσα εμπειρία και οι διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας, έχουν μετασχηματίσει τον θεσμό σε ένα πολυεπίπεδο, πολυδιάστατο και πολύμορφο σύστημα που συνυπολογίζει εθνικά αλλά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μαθητικού πληθυσμού και σχολικής μονάδας.
Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες έχει θεσπιστεί ένας διακριτός και κατά περίπτωση ανεξάρτητος φορέας εποπτείας, αξιολόγησης και διασφάλισης της ποιότητας της εκπαίδευσης και του εκπαιδευτικού έργου.
Σκοπός του φορέα ή της αρχής δεν είναι η επιβολή και ο αυστηρός έλεγχος αλλά η ενίσχυση των διαδικασιών αποκέντρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος. Κατά αυτόν τον τρόπο παρατηρείται μια ποικιλομορφία τύπων εποπτείας, συντονισμού και αξιολόγησης, η οποία μπορεί να διεξάγεται σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Μπορεί επίσης να είναι τακτική ή έκτακτη, πλήρης ή σύντομη, μετά από αίτημα ή συστηματική, κ.ά.
Η βάση του μηχανισμού αξιολόγησης έγκειται στο συνδυασμό χαρακτηριστικών τόσο εξωτερικής όσο και εσωτερικής αξιολόγησης, με απώτερο στόχο την ενδυνάμωση των σχέσεων αλληλεπίδρασης, υποστήριξης και ανατροφοδότησης μεταξύ τους.
Αντιθέτως, στην χώρα µας δεν εφαρμόζεται συστηµατικά κάποιο είδος αξιολόγησης. Να σημειωθεί ότι το σύστημα Επιθεώρησης της εκπαίδευσης έχει σταματήσει ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '70 γιατί είχε οδηγήσει ουσιαστικά στην χειραγώγηση του εκπαιδευτικού. Μολονότι θεσπίσθηκαν έκτοτε, διάφορα νομοθετήματα για την αξιολόγηση, κάποια από αυτά ατόνησαν σταδιακά, ενώ άλλα δεν εφαρµόσθηκαν ποτέ στην πράξη. Το γεγονός αυτό σε σχέση με την σημαντική εξέλιξη στα αντίστοιχα συστήματα αξιολόγησης των υπολοίπων Ευρωπαϊκών χωρών έχει ως αποτέλεσμα την απόκλιση από τα Ευρωπαϊκά δεδομένα. Για αυτόν τον λόγο η προώθηση του παρόντος σχεδίου νόμου είναι κρίσιμη για την επίτευξη σύγκλισης.
Το νομοσχέδιο αυτό, μαζί με το βελτιωμένο, σχετικό Προεδρικό Διάταγμα θέτουν ένα νέο πλαίσιο με μακροπρόθεσμο στόχο την διαμόρφωση μιας «κουλτούρας» αξιολόγησης. Επί της ουσίας πρόκειται για ένα νέο εκπαιδευτικό συμβόλαιο ή εναλλακτικά για μια αλλαγή στο ισχύον παράδειγμα. Το σύστημα αυτό θεμελιώνεται στις αρχές της εμπιστοσύνης, της ευθύνης, της δικαιοσύνης και της επαγγελματικής δεοντολογίας.
Συγκεκριμένα, προωθείται η θέσπιση κοινά αποδεκτών όρων, που θα εξασφαλίζουν, όμως, μία σχετική αυτονομία και ένα βαθμό ελευθερίας με έμφαση στις διαδικασίες αυτοαξιολόγησης και στην διαμορφωτική αξιολόγηση. Κατά τον τρόπο αυτό ενισχύεται η εσωτερική αξιολόγηση. Αναφορικά με την εξωτερική αξιολόγηση είναι κρίσιμη η ύπαρξη ενός σαφώς διατυπωμένου πλαισίου κριτηρίων, διαδικασιών και εργαλείων αξιολόγησης, που θα εδραιώνει μια κοινή αντίληψη ευθύνης και δικαιοσύνης. Συνολικά, η ύπαρξη πολλαπλών πηγών αξιολόγησης εξασφαλίζει τον συνυπολογισμό των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών της εκάστοτε σχολικής μονάδας, σε ένα συνολικό και συνεκτικό πλαίσιο αξιολόγησης. Έτσι, το εκπαιδευτικό σύστημα θα συγκλίνει προς τα Ευρωπαϊκά πρότυπα, που είναι και το ζητούμενο.
Όπως έχει ήδη φανεί από τα ανωτέρω, η πρόθεση όλων είναι να αποφευχθεί η δημιουργία ενός στείρου πλαισίου αξιολόγησης. Στην προσπάθεια αυτή σημαντικό μέρος κατέχει η διαρκής επαγγελματική αναβάθμιση των εκπαιδευτικών μέσω των προγραμμάτων δια βίου μάθησης. Η ενδοσχολική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών συνεπικουρούμενη από το προαναφερθέν σύστημα αξιολόγησης αναμένεται να οδηγήσει στην βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση θα έχει διαπιστωτικό, διαμορφωτικό, παιδαγωγικό και αναπτυξιακό χαρακτήρα. Επιπροσθέτως, η χρήση καινοτόμων στοιχείων όπως αυτό του άρθρου 1, παράγραφος 9 περί αξιολόγησης των εκπαιδευτικών από μαθητές και γονείς αυτών, αναδεικνύει τον αποκεντρωμένο χαρακτήρα του πλαισίου αξιολόγησης.
Από την ίδρυση λοιπόν της Ανεξάρτητης Αρχής για τη διασφάλιση της ποιότητας στην Πρωτοβάθµια και Δευτεροβάθµια Εκπαίδευση σε συνδυασμό με την έκδοση του βελτιωμένου Προεδρικού Διατάγματος για την αξιολόγηση, αναµένεται ότι θα προκύψουν σειρά θετικών αποτελεσμάτων, τα οποία είναι συνοπτικά:
1. Αποτίμηση της ποιότητας του υφιστάμενου εκπαιδευτικού έργου, ούτως ώστε να στοχοποιηθούν οι αδυναμίες του συστήματος.
2. Προτεραιότητες για βελτιωτικές παρεµβάσεις.
3. Ρητά και σαφή κριτήρια που αναµένεται ότι θα αυξήσουν το επίπεδο προσδοκιών για την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου.
4. Κατάρτιση εθνικού στρατηγικού σχεδίου για την εκπαιδευτική πολιτική, το οποίο θα βασίζεται σε στοιχειοθετημένες µελέτες, γεγονός που θα καταστήσει το σύστηµα πιο λειτουργικό, πιο αποτελεσµατικό, πιο ποιοτικό, λιγότερο χρονοβόρο και σπάταλο.
Φυσικά, τα ανωτέρω δεν συνεπάγονται ότι το παρόν νομοσχέδιο δεν έχει αδυναμίες. Συγκεκριμένα και όσον αφορά στις απολαβές του Προέδρου της Ανεξάρτητης Αρχής, όπως υπολογίζονται από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, υπερβαίνουν τις αντίστοιχες του Γενικού Γραμματέα Υπουργείου, γεγονός που αντίκειται στις σχετικές διατάξεις του Ν.4093/2012.
Παράλληλα, δεδομένου του σημαντικού ρόλου του Προέδρου της Αρχής, η κάλυψη της θέσεως θα πρέπει να προκύπτει κατόπιν δημόσιας προκήρυξης και όχι μέσω απευθείας ανάθεσης με πρωτοβουλία του αρμόδιου Υπουργού, ούτως ώστε να διαφυλαχθεί η διαφάνεια και η ανεξαρτησία της Αρχής.
Τέλος, δεδομένης της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας οι θέσεις του ειδικού επιστημονικού προσωπικού και οι αντίστοιχες του διοικητικού προσωπικού θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα να καλύπτονται από το ήδη υπάρχον δυναμικό.
Τα θέματα αυτά ρυθμίζονται στις σχετικές τροπολογίες που καταθέσαμε ως Δημοκρατική Αριστερά και τις οποίες, κε υπουργέ, δηλώσατε ότι θα κάνετε δεκτές επί της αρχής.
