Στην προσπάθεια της Ελλάδας για έξοδο από την κρίση, η εστίαση στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Λόγω της ιδιάζουσας γεωγραφίας και του φυσικού πλούτου της Ελλάδας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της. Επομένως η αναπτυξιακή πολιτική δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει ενέργειες που προωθούν τις ΑΠΕ σαν βασικό αναπτυξιακό μοχλό της οικονομίας.
Ο τρόπος διαχείρισής τους θα πρέπει να είναι σαφής και καθοριστικός, αποφεύγοντας τις ενδογενείς αντιφάσεις που προκύπτουν από το δίπολο οικολογίας και οικονομικής εκμετάλλευσης. Συγκεκριμένα θα πρέπει να εξεταστούν οι βασικές διαστάσεις του ζητήματος που περιλαμβάνουν ποιοτικές παραμέτρους, σχετιζόμενες με την βιωσιμότητα του οικοσυστήματος και την παραγωγική δομή καθώς και ποσοτικές παράμετροι που έχουν να κάνουν με την προσέλκυση επενδύσεων και την μείωση του ενεργειακού κόστους διαβίωσης.
Ξεκινώντας από το ενεργειακό κόστος, πέραν του υψηλού ποσού που καλούνται να πληρώσουν οι καταναλωτές για ενεργειακή κατανάλωση, όπως προκύπτει και από σχετικές οικονομετρικές μελέτες υπάρχει άμεση και σημαντική συσχέτιση του ενεργειακού κόστους με τον πληθωρισμό. Επομένως, μία ενεργειακή πολιτική που αξιοποιεί βέλτιστα τις ΑΠΕ συνεπάγεται μείωση του γενικού επιπέδου τιμών οδηγώντας σε συνολικά χαμηλότερο κόστος διαβίωσης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι βάσει των ίδιων μελετών η ανάπτυξη σε περίπτωση αλλαγής του ενεργειακού μίγματος παρουσιάζεται αυξημένη. Αντίστοιχα, σύμφωνα με μελέτη της Κομισιόν για τις τάσεις των ευρωπαϊκών οικονομιών σε σχέση με αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου ενέργειας καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα. Η στροφή προς τις ΑΠΕ μακροχρόνια συνεπάγεται μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό σε αυτήν την περίοδο οικονομικής καθίζησης.
Η εμμονή της Ελλάδας σε παραγωγή ενέργειας βασισμένη σε λιγνίτη και λιθάνθρακα, επιβαρύνει δραματικά το περιβάλλον και κινείται εκτός του ευρωπαϊκού πλαισίου δράσης στον περιβαλλοντικό τομέα. Πέρα από τις αυξημένες δαπάνες που θα κληθεί να πληρώσει η χώρα μας για εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα, τίθεται και ένα ζήτημα εκσυγχρονισμού των παραγωγικών δομών της οικονομίας στον ενεργειακό τομέα. Η τάση σε κάποιες χώρες της Ευρωπαικής Ένωσης προς μία παραγωγή ενέργειας εξολοκλήρου βασισμένη σε ΑΠΕ, δεν ακολουθείται στην Ελλάδα και δεν βλέπω πως το παρόν νομοσχέδιο αλλάζει τις συνθήκες προς την ανωτέρω τάση. Ουσιαστικά εμείς οι ίδιοι υπονομεύουμε το περιβάλλον μας και τις δυνατότητες που αυτό μας προσφέρει.
Δυστυχώς και η Ευρωπαική Ένωση, συνολικά και συντεταγμένα δεν έχει αρθεί στο ύψος των περιστάσεων. Τα τελευταία τρία χρόνια, οι Σύνοδοι Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν -και όχι αδίκως- μονοθεματικές: η οικονομική κρίση, τα δημοσιονομικά προβλήματα μεγάλου αριθμού κρατών μελών, οι προσπάθειες σωτηρίας του ευρώ και η επιβίωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος μονοπωλούσαν τις συναντήσεις των Ευρωπαίων ηγετών.
Η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής της Ευρωπαϊκή Ένωσης, παράλληλα με τα θέματα της πάταξης της φοροδιαφυγής και των τραπεζών, είχε στην Ημερήσια Διάταξή της και ένα θέμα που για μια ακόμα φορά δυστυχώς, πέρασε σχεδόν απαρατήρητο από την πλειονότητα των ΜΜΕ, το θέμα της ενέργειας. Ελπιδοφόρο νέο αφού μετά την υιοθέτηση της πράσινη Βίβλου το 2006 και το «πακέτο κλίμα/ενέργεια» του 2009, τα ζητήματα της ενέργειας είχαν παραγκωνιστεί λόγω της κρίσης.
Γρήγορα οι ελπίδες διαψεύσθηκαν: Η Σύνοδος Κορυφής υπογράμμισε την ανάγκη μείωσης της εξάρτησης της ΕΕ από την εισαγωγή ενέργειας και τόνισε τη σημασία της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς ενέργειας και της ανάπτυξης των δικτύων, με σκοπό να μπει τέλος μέχρι το 2015 στην απομόνωση ορισμένων κρατών-μελών από τα ευρωπαϊκά δίκτυα φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Τέλος, ανακοίνωσε σειρά θεματικών συναντήσεων τους επόμενους μήνες προκειμένου να επιτευχθεί «η οικονομική ανάπτυξη και η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα».
Πρόκειται για μία πρώτη και άτολμη προσπάθεια να υπάρξει ένας συντονισμός της Ένωσης σε αυτό το πεδίο. Έχει γίνει πλέον συνείδηση ότι η έλλειψη του του συντονισμού έχει καταδικάσει την ΕΕ αφ' ενός να υστερεί σε σχέση με τους υπόλοιπους διεθνείς παίχτες και αφ' ετέρου την έχει καταστήσει απολύτως εξαρτώμενη από τις εισαγωγές. Κοινή είναι η πεποίθηση ότι η Ένωση θα μπορούσε να αναπτύξει και να ενθαρρύνει τις ανταλλαγές μεταξύ των εταίρων μέσα από ένα καλά οργανωμένο, ισορροπημένο και συμπληρωματικό πρόγραμμα ανάπτυξης, το οποίο θα λάμβανε υπόψη του τις οικιακές ανάγκες, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, θα υλοποιούσε την χιλιοεξαγγελμένη ενεργειακή μετάβαση και θα στηριζόταν σε οικολογικές βάσεις.
Δυστυχώς, το κοινό ανακοινωθέν που ακολούθησε δεν αφήνει αμφιβολίες για το πώς οι 27 ηγέτες αντιλαμβάνονται το ζήτημα της ενέργειας: «οι τιμές και το υψηλό κόστος της ενέργειες επιδρούν αρνητικά στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα». Παράλληλα τα κράτη μέλη καλούνται να ανταποκριθούν σε τέσσερις προκλήσεις:
• την πλήρη απελευθέρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας,
• την πραγματοποίηση της διασύνδεσης των αγορών,
• την διασφάλιση ενός σταθερού και προβλέψιμου πλαισίου με σκοπό την διευκόλυνση των επενδύσεων και
• την δημιουργία ενεργειακών δομών εντός και εκτός ευρωπαϊκών συνόρων.
Οι κυβερνήσεις έδωσαν μάχη, και τα κατάφεραν, η επιλογή των πηγών ενέργειας να είναι εσωτερική αρμοδιότητα, δηλαδή να μπορεί το κάθε κράτος μέλος να αποφασίσει αν θα χρησιμοποιήσει πυρηνική ενέργεια, άνθρακα ή πετρέλαιο και αέριο από σχιστόλιθο, ακόμη και αν η συζήτηση για τα προϊόντα από σχιστόλιθο διχάζουν την ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα. Ήδη στις ΗΠΑ, ο μύθος της «επανάστασης του σχιστόλιθου» έχει χάσει προ πολλού την αίγλη του: τεράστιο κόστος εξόρυξης σε σχέση με τις τιμές πώλησης χωρίς να κάνουμε λόγο για τις αδυναμίες σε επίπεδο περιβαλλοντικών ρυθμίσεων και επιπτώσεων στην υγεία. Τα κράτη μέλη έκλεισαν τα αυτιά τους στις αντίθετες φωνές που ακούγονται από την Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τις Οργανώσεις για το Περιβάλλον.
Πόσο μακρινή φαντάζει η Πράσινη Βίβλος της Επιτροπής για τους κλιματικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης έως το 2030...
Οι ενεργειακές ανάγκες και επάρκεια περιθωριοποίησαν πλήρως τις πολιτικές ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Μόνο μία αναφορά στο περιβάλλον στο τελικό κείμενο και αυτή συνδεδεμένη με το διακύβευμα της οικονομίας. Η αειοφορία, ως συστατικό στοιχείο της ανάπτυξης, λησμονήθηκε και παραπέμφθηκε στις καλένδες.
Μία βιώσιμη, ανταγωνιστική και αειφόρος ενεργειακή πολιτική δεν μπορεί ποτέ να ιδωθεί ξέχωρα από το περιβάλλον και τις επιπτώσεις σε αυτό. ΕΕ και εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η υιοθέτηση της άποψης «φτηνή ανάπτυξη» της οποίας τα αποτελέσματα βαραίνουν στο παρόν και στο μέλλον, έχει εξαντλήσει τα όριά της. Με την Συνθήκη της Λισαβόνας η Ένωση εφοδιάστηκε με όλα τα απαραίτητα νομικά εργαλεία καθώς και με κείμενα που περιγράφουν περίφημα όχι μόνο το σκοπό, αλλά και τη διαδικασία και τα στάδια λήψης αποφάσεων για μία ενεργειακή πολιτική μετάβασης με στόχο την ανάπτυξη και με άξονα το σεβασμό στο περιβάλλον. Γιατί η προστασία του περιβάλλοντος δεν κοστίζει. Συμφέρει.
Τέλος θα ήθελα να σταθώ στο προφανές που δεν είναι άλλο από το ότι η στόχευση στις ΑΠΕ σημαίνει επενδύσεις και άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας. Η δημιουργία του κατάλληλου επενδυτικού περιβάλλοντος στον χώρο της ενέργειας θα έχει άμεσες θετικές συνέπειες για την οικονομία, δεδομένου ότι στον συγκεκριμένο χώρο οι συνθήκες δεν είναι τόσο ευμετάβλητες όπως σε άλλα πεδία της ελληνικής οικονομίας.
Συνοπτικά το πλαίσιο που θα καθοριστεί μέσα από το παρόν νομοσχέδιο είναι στρατηγικής σημασίας τόσο για την οικονομία όσο και για το περιβάλλον. Το μίγμα ενεργειακής πολιτικής που θα καθοριστεί θα κρίνει και σε μεγάλο βαθμό τον αναπτυξιακό χαρακτήρα της χώρας. Ωστόσο το παρόν νομοσχέδιο είναι άτολμο, αποσπασματικό, χωρίς μακροπρόθεσμη στρατηγική, μακριά από τα ευρωπαϊκά πρότυπα και επομένως ακατάλληλο για την προώθηση των ανωτέρω ζητημάτων.
