«Για άλλη μια φορά θα κατέληγε σε μια ξένη χώρα. Για άλλη μια φορά να είναι η νεοφερμένη, μια ξένη, αυτή που δεν ανήκει. Ήξερε από την εμπειρία της ότι θα έπρεπε γρήγορα να κερδίσει την εύνοια των νέων κυρίαρχών της, για να αποφύγει την απόρριψη ή, σε πιο δεινές περιπτώσεις, την τιμωρία. Στη συνέχεια, θα ερχόταν η φάση όπου θα έπρεπε να ακονίσει τις αισθήσεις της, ώστε να βλέπει και να ακούει όσο το δυνατόν καλύτερα, ώστε να μπορεί να αφομοιώσει γρήγορα όλα τα νέα ήθη και λέξεις που χρησιμοποιούνται πιο συχνά από την ομάδα που θέλει να γίνει μέρος της ... έτσι ώστε τελικά, να κριθεί με βάση τις δικές της αξίες.» Λάουρα Εσκιβέλ, από το βιβλίο της «Μαλίντσε».
Η Ελλάδα σήμερα: σαν βγαλμένη από άλλες εποχές, με φτώχεια, απαισιοδοξία, νέα γενιά που την εγκαταλείπει, στις παρυφές μιας γεωπολιτικής δίνης της οποίας μοναδικό θύμα είναι ο άνθρωπος, ο οποίος διιστορικά βρίσκεται σε μια διαρκή κίνηση: για να ζήσει καλύτερα, να ξεφύγει από καθεστώτα ανελευθερίας, να επιβιώσει. Η ανθρώπινη κινητικότητα είναι αέναη, το μετανεωτερικό παραγωγικό μοντέλο την επιβάλλει, αποτελεί όμως κοινωνιολογική παραδοχή, πως οι νοοτροπίες αλλάζουν πολύ πιο αργά από τα δεδομένα. Ο φόβος του διαφορετικού βρίσκει υποστηρικτές πολλούς αλαλάζοντες μισάνθρωπους, που επικαλούνται το ζοφερό μέλλον μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Είναι όμως έτσι;
Κάθε μεταναστευτικό ρεύμα προς ένα δεδομένο σημείο έχει διαφορετικά στοιχεία. Τα χαρακτηριστικά του εξαρτώνται εξίσου από τους μετανάστες και τους υποδοχείς. Από οικονομικής απόψεως, οι παράμετροι είναι πάρα πολλές. Έρευνες στο παρελθόν έχουν δείξει, πως ένα μεταναστευτικό ρεύμα σε χώρες με αυξάνουσα δημογραφική γήρανση, έχει ευεργετικά αποτελέσματα. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, οι μετανάστες που κατευθύνονται προς την Ελλάδα και γενικά την Ε.Ε. είναι άτομα παραγωγικής ηλικίας, σε αντίθεση με τον ολοένα γηράσκοντα ευρωπαϊκό πληθυσμό της υπογεννητικότητας, που επιτάσσει το παρόν παραγωγικό μοντέλο. Υπό τις παρούσες συνθήκες, θεωρείται αναγκαία μια δημογραφική αναζωογόνηση, τόσο για τη διατήρηση και ανάκαμψη των εθνικών ΑΕΠ, όσο και για την επιβίωση των συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών προγραμμάτων, του όλου οικοδομήματος του κοινωνικού κράτους. Διάφοροι μύθοι υπάρχουν, για την υποτιθέμενη «αρνητική επίδραση» των μεταναστών στο εργασιακό καθεστώς των γηγενών, όπως για παράδειγμα η πτώση των μισθών και η «αρπαγή» θέσεων εργασίας γηγενών από «ξένους».
Οι παραπάνω μύθοι εύκολα καταρρίπτονται, ειδικά τη σημερινή εποχή, που ένας Ευρωπαίος έχει κατά μέσο όρο λάβει σημαντικά ανώτερη εκπαίδευση από τους εισερχόμενους μετανάστες και δεν αποδέχεται θέσεις εργασίας ανειδίκευτου εργάτη ή πολύ χαμηλόμισθες. Αντιθέτως, και ειδικά όσον αφορά στον πρωτογενή τομέα παραγωγής όπου παρατηρείται σημαντική ύφεση, οι μετανάστες δύνανται να καλύψουν σημαντικά κενά, τις πιο πολλές φορές με τεχνικές αύξησης εντάσεως εργασίας, σε αποδεκτά πάντοτε πλαίσια, και να βοηθήσουν στην προσπάθεια κάλυψης ζωτικών αναγκών των πληθυσμών σε πρώτες ύλες και βασικά προϊόντα διαβίωσης. Το μείζον επιχείρημα των αιτούντων μείωσης και ανάσχεσης της μεταναστευτικής εισροής, σε οικονομικό πλαίσιο, είναι ίσως αυτό της παραοικονομίας, το γεγονός δηλαδή πως οι παράτυποι μετανάστες εργάζονται ανασφάλιστοι και συνεπώς δε συνεισφέρουν σε τίποτα στον ασφαλιστικό – συνταξιοδοτικό τομέα. Η ουσία όμως δεν είναι να εξετάζουμε μόνο τα συμπτώματα, αλλά την αιτία μιας προβληματικής όντως κατάστασης, από την οποία κυρίως οι παράτυποι μετανάστες χάνουν, αφού γίνονται θύματα ανεξέλεγκτης εργασιακής εκμετάλλευσης χωρίς σχεδόν κανένα θεσμοθετημένο δικαίωμα να ισχύει γι’ αυτούς. Το ζήτημα αυτό άπτεται καταφανώς της μεταναστευτικής πολιτικής που ακολουθεί η χώρα μας, με το θεσμικό πλαίσιο να είναι αδικαιολόγητα δυσκίνητο, αυστηρό και ελλιπές. Οι θεσμοί όμως, κάθε μορφής, δεν είναι παρά μια αποκρυστάλλωση των σχέσεων εξουσίας, παραγωγής και νοήματος της κάθε κοινωνίας. Συνεπώς, το κλασσικό ερώτημα «και τι να κάνουμε», μόνο μέσα στην ίδια την κοινωνία μπορεί να βρει την απάντησή του.
Στις κοινωνίες του 21ου αιώνα, βλέπουμε ακόμη τεράστιες ψυχοκοινωνικές διαφορές στις μέσες κοινωνικές αντιδράσεις, όσον αφορά στην αποδοχή του διαφορετικού. Λαοί, κυρίως βορειοευρωπαϊκοί, που εκτίθενται στη διακίνηση της πληροφορίας νωρίτερα και εντατικότερα, μέσω της παρείσφρησης του διαδικτύου, και κυρίως που έχουν αποδεδειγμένα υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικά συστήματα, βλέπουμε πως πέτυχαν μια ουσιαστική και επιτυχή απορρόφηση των μεταναστευτικών ρευμάτων που υποδέχτηκαν, και καρπώνονται εδώ και καιρό τα οφέλη σε ανθρώπινο κεφάλαιο, των 2ης και 3ης γενιάς μεταναστών. Ο σεβασμός των θεσμοθετημένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και η ποιότητα ελευθεριών, κοινωνικής και διαγενεακής αλληλεγγύης σε αυτές τις χώρες ξεχωρίζει και ενέργειες που καταπατούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, από ελάχιστες μειοψηφίες, έρχονται αντιμέτωπες με καθολική κατακραυγή.
Το ζήτημα της παροχής κοινωνικής παιδείας και καλλιέργειας στην Ελλάδα είναι κομβικής σημασίας. Οφείλουμε, και έχουμε ήδη καθυστερήσει, να προβούμε σε ενέργειες όχι μόνο επιμόρφωσης, αλλά ιδιοποίησης, ειδικά στους νέους, των εννοιών της κοινωνικής αλληλεγύης, του ανθρωπισμού, της κατανόησης, της βαθύτερης γνώσης του «άλλου» και της αποβολής στερεοτύπων. Έχουμε χρέος να μεταφέρουμε στους συμπολίτες μας πως σε μια κοινωνία η διαστρωμάτωση δεν μπορεί να εξαρτάται από τη γεωγραφική προέλευση ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας ανθρώπων, αλλά από τις δεξιότητες και τη δυνατότητα κοινωνικής προσφοράς του καθενός. Η ανθρώπινη ύπαρξη, καθολικά και παγκοσμίως, δεν υφίσταται σε διακρίσεις τύπου νόμιμη ή παράνομη, ανώτερη ή κατώτερη, τα δικαιώματα του καθενός ξεχωριστά και των ανθρώπων συνολικά είναι κατάκτηση πολύτιμη, που επήλθε μετά από αιώνες κοινωνικής εξέλιξης και προόδου.
Είναι επιτακτική η ανάγκη να προβούμε άμεσα σε θεσμικές ενέργειες προς την κατεύθυνση του ανθρωπισμού και του σεβασμού των παγκοσμίως κατοχυρωμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής, ειδικά σε μια περίοδο παρατεταμένης κρίσης και οικονομικής ύφεσης, που πρέπει πάσει θυσία να αποτραπεί, έστω και την τελευταία στιγμή, η μεταλλαγή της σε γενικευμένη ανθρωπιστική κρίση και κρίση αξιών και ηθικής.
Θεσμικές πρωτοβουλίες όπως η παροχή ασύλου, γρηγορότερα και σε μεγαλύτερους αριθμούς, στους μετανάστες που βάσει διεθνών κανονισμών το δικαιούνται, χωρίς την αδικαιολόγητη και εγκληματική κωλυσιεργία και άρνηση που επιδεικνύουν επί του παρόντος οι αρμόδιες αρχές, ειδικά ανά τη Μεσόγειο, με αποτέλεσμα αυτή να έχει χαρακτηριστεί ως νεκροταφείο ψυχών.
Πρέπει να αντιμετωπίσουμε υπαρκτά ζητήματα όπως αυτό της μη δυνατότητας επαναπροώθησης των επί μακρόν παρατύπως διαμένοντων στη χώρα, ώστε να σταματήσει η απάνθρωπη εκμετάλλευσή τους στο εργασιακό και κοινωνικό τους περιβάλλον και το αίσθημα συνεχούς ανασφάλειάς τους.
Η αυτόματη κτήση της ελληνικής ιθαγένειας των παιδιών μεταναστών, επίσημα καταγεγγραμένων, από τη στιγμή της γέννησής τους στην Ελλάδα ή σε περίπτωση γέννησής τους στο εξωτερικό, από τη στιγμή που φτάνουν σε ηλικία φοίτησης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Θεσμικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση στη χώρα υποδοχής, ειδικά σε περιπτώσεις όπου η χώρα προέλευσης είναι σε εμπόλεμη κατάσταση ή έχει καταδικαστεί για παραβιάσεις κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατ’ επανάληψη.
Τα ανωτέρω είναι μερικές από τις θεσμικές πρωτοβουλίες που πρέπει να αναληφθούν άμεσα, εκτός αυτών που ήδη υπάρχουν, οι οποίες πρέπει να αναβαθμιστούν δραστικά, όπως η διευκόλυνση της άσκησης λατρευτικών καθηκόντων κάθε θρησκείας, τα προγράμματα γλωσσικής επιμόρφωσης, κ.ά.
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο οικουμενικός προσανατολισμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κάθε παραβίασή τους πρέπει να τυγχάνει αυστηρότατης τιμωρίας από την πλευρά της Πολιτείας.
Τέλος, η πολιτισμική ιδιαιτερότητα δεν αποτελεί απειλή, αντιθέτως, είναι η βάση για την ανάπτυξη και αποδοχή της διαφορετικότητας, ένα πολύτιμο εφόδιο για την κατάκτηση ιδανικών όπως η ειρήνη, η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη, το κράτος δικαίου, η ανθρώπινη εξέλιξη. Η έννοια της ισότητας δε θα είχε ανάγκη ύπαρξης, αν όλοι ήμαστε όμοιοι. Είμαστε διαφορετικοί, γι’ αυτό και είμαστε ίσοι.
