Με αφορμή την διαβίβαση του δημοσιεύματος του ΑΠΕ/ΜΠΕ που αφορά τη βεβήλωση του μνημείου του εβραϊκού νεκροταφείου στο ΑΠΘ στην Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, από την Γενική Γραμματέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπ. Δικαιοσύνης, το The Fact.gr ζήτησε δήλωση της Μαρίας Γιαννακάκη που αφορά γενικότερα την έκφραση του αντισημιστισμού που παρουσιάζεται με διάφορες αφορμές στην Ευρώπη, αλλά και στην χώρα μας.
«Ξεκινώντας από τη θέση του Jean Paul Sartre, το 1944, ότι «ο αντισημιτισμός δεν είναι απλά μια εβραϊκή υπόθεση, αλλά ευρύτερα θέμα ουσίας για μια δημοκρατία», θέλω να σταθούμε στο τι διαφοροποιεί τον αντισημιτισμό από τις άλλες μορφές διακρίσεων και ρατσισμού.
Ο αντισημιτισμός είναι η πλέον διαχρονική και ανθεκτική στο χρόνο μορφή ρατσισμού: αλλάζει εκφάνσεις, μορφές, ρητορική, αλλά είναι η πιο δραματική απόδειξη ότι ο σκοτεινός Μεσαίωνας δεν έχει πολλά να ζηλέψει από τον δικαιωματικό 21ο αιώνα.
Διαρκώς ανανεώνεται το υπόβαθρο του μύθου που τον συντηρεί και τον μεταφέρει στους αιώνες. Από το Μεσαιωνικό «Οι Εβραίοι σκότωσαν τον Χριστό» έχουμε περάσει στις οικονομικές και κοινωνικές θεωρίες και τους μεγάλους σύγχρονους εβραϊκούς μύθους («οι εβραίοι ελέγχουν τα ΜΜΕ παγκοσμίως», «4.000 εβραίοι είχαν λάβει επιστολές τα ξημερώματα της 11ης Σεπτέμβρη να μην πάνε στις δουλειές τους»). Και όπως σημειώνει ο Pierre – Andre Taguieff, «Ανάμεσα στη μεσαιωνική, χριστιανική εβραιοφοβία και στον σύγχρονο εξισλαμισμό της αντιεβραϊκής υπόθεσης, δεσπόζει το πολιτιστικό ναδίρ του Ολοκαυτώματος».
Ο αντισημιτισμός έγινε στη Ναζιστική Γερμανία μέρος της ιδεολογίας της εξουσίας.
Ακόμη και η Αριστερά, παραδοσιακά ταγμένη στο πλευρό των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, φλερτάρει κατά καιρούς με τον αντισημιτισμό, ντύνοντάς τον μάλιστα με τον μανδύα «προοδευτικών» ιδεών, είτε πρόκειται για ταύτιση των Εβραίων με τις ασκούμενες από το Ισραήλ πολιτικές (το κράτος του Ισραήλ εδώ νοείται ως συλλογική εβραϊκή κοινότητα), είτε ενσωματώνοντας θεωρίες συνωμοσίας «Οι Εβραίοι βρίσκονται πίσω από τα παγκόσμια κέντρα του καπιταλισμού». Θέλω να επισημάνω τους κινδύνους που κρύβουν οι θεωρίες συνωμοσίας και η ξενοφοβία για τις ελευθεριακές και ανθρωπιστικές διαστάσεις της Αριστεράς, ακόμα και όταν αυτές εκφέρονται στο όνομα της εναντίωσης στην παγκοσμιοποίηση, των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων ή της μάχης ενάντια στον ιμπεριαλισμό.
Στον παραδοσιακό αντισημιτισμό παρατηρούμε «ουσιοποίηση» όλων των Εβραίων, όλοι θεωρείται ότι ενσαρκώνουν μία και μοναδική ουσία.
Ο θρησκευτικός αντιεβραϊσμός ανέκαθεν συντηρούσε «σύγχρονες» θεωρίες, όπως π.χ. ο εθνικισμός: σε μια εποχή που αναδύονταν τα κράτη-έθνη, ο Άλλος, γλωσσικά, εθνικά, θρησκευτικά ήταν, apriori, ύποπτος στην καλύτερη περίπτωση.
Ως Γενική Εισηγήτρια για τον Ρατσισμό και τη Μισαλλοδοξία, είχα την τύχη να εγκαινιάσω την καμπάνια του Συμβουλίου της Ευρώπης «Ένας κόσμος μίσους είναι ένας κόσμος ντροπής». Τότε είχα σημειώσει ότι το θεσμικό και νομικό πλαίσιο είναι απαραίτητη προϋπόθεση, αλλά δεν είναι πανάκεια. Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο που κάνει βήματα οπισθοχώρησης σε βασικά ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όπου η προάσπισή τους θεωρείται πολυτέλεια σε εποχές κρίσης.
Δεκατέσσερα χρόνια μετά τη διακήρυξη του Βερολίνου για τον αντισημιτισμό, το κείμενο είναι πιο επίκαιρο παρά ποτέ. Παρατηρούμε, δε, μια έξαρση του νεοναζισμού και του ρατσισμού σήμερα, όπου οι εγκληματικές επιθέσεις εναντίον μεταναστών, ομοφυλοφίλων και άλλων ευπαθών ομάδων εντείνονται, και ακόμη και μέσα στα κοινοβούλια η ρητορική μίσους είναι απροκάλυπτη, ενώ τα ποσοστά των εν λόγω μορφωμάτων ανά την Eυρώπη αυξάνονται. Οι κυβερνήσεις των κρατών καλούνται όχι μόνο να προσαρμόσουν το νομικό τους πλαίσιο στα διεθνή επίπεδα, αλλά και να παραδειγματιστούν από τις καλές πρακτικές άλλων κρατών, κυρίως σε ζητήματα εκπαίδευσης και διδασκαλίας της ιστορίας, πάντα έχοντας στο μυαλό ότι η ιστορία οφείλει να διδάσκει και παραδειγματίζει και όχι να υποδαυλίζει μίση.
Δυστυχώς παρατηρούμε και στην χώρα μας ότι κάθε μισαλλόδοξη φωνή και εκδήλωση μίσους, που εκφράζεται με οποιαδήποτε αφορμή, βρίσκει εκτόνωση στον αντισημιτισμό, όπως επανειλημμένες βεβηλώσεις των μνημείων του Ολοκαυτώματος στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, βανδαλισμοί εβραϊκών νεκροταφείων και χώρων, καθώς και εκφράσεις αντισημιτισμού σε εξτρεμιστικά μέσα ενημέρωσης και στο διαδίκτυο. Πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη είχαμε τη βεβήλωση, για άλλη μια φορά, του μνημείου του Ολοκαυτώματος σε διαμαρτυρίες κατά της συμφωνίας των Πρεσπών και της ομιλίας του πρωθυπουργού, ενώ μόλις προχθές, παραμονή της Διεθνούς Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος, άγνωστοι ξήλωσαν και έσπασαν τις μαρμάρινες πλάκες του μνημείου που είναι αφιερωμένο στο εβραϊκό νεκροταφείο το οποίο βρίσκεται στο χώρο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Σε κάθε περίπτωση, απέναντι στο ρατσιστικό έγκλημα, όλες οι εξουσίες, η καθεμία στην ανεξάρτητη λειτουργία της και από την διακριτή θέση της στο Κράτος Δικαίου, οφείλουν να μάχονται για την προστασία όλων των πολιτών που στοχοποιούνται λόγω των χαρακτηριστικών τους. Η προστασία κάθε πολίτη από τη ρατσιστική βία και τον ρατσιστικό λόγο δεν αποτελεί μόνο ατομικό δικαίωμα του πολίτη, αλλά και συλλογικό δικαίωμα για τη διαφύλαξη και την προστασία της ειρηνικής συνύπαρξης.
Αυτή είναι και η Αρχή μας στη Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό το Ισραήλ και η Ελλάδα ένωσαν τις δυνάμεις τους για την καταπολέμηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και του αντισημιτισμού. Ο διμερής διάλογος ξεκίνησε με εκδήλωση στο Υπουργείο Δικαιοσύνης στις 19 Δεκεμβρίου 2018. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, οι συζητήσεις μεταξύ των ισραηλινών και των ελληνικών εμπειρογνωμόνων αλλά και υψηλόβαθμων Κυβερνητικών, Δικαστικών και Αξιωματούχων επικεντρώθηκαν σε τρόπους καταπολέμησης του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και του αντισημιτισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, της ποινικής έρευνας για εγκλήματα μίσους, της εκπαίδευσης εισαγγελέων και δικαστών, για την ανίχνευση και δίωξη ρατσιστικών εγκλημάτων μίσους, τις διαδικασίες αντιμετώπισης του αντισημιτισμού καθώς και την ανάλυση τρόπων αντιμετώπισης των αντισημιτικών περιστατικών στην Ελλάδα.
Παράλληλα ο αντισημιτισμός θα αποτελέσει ενότητα δράσης και για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας, το οποίο βρίσκεται στην φάση του σχεδιασμού και εκπόνησής του από το Εθνικό Συμβούλιο κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας (ΕΣΡΜ) στο οποίο έχω τη χαρά και την τιμή να προεδρεύω.
Δεν πιστεύω σε περιούσιους λαούς, περιούσιους πολιτισμούς, περιούσιες ηπείρους. Η ιστορία έχει αποδείξει, με τον πιο σκληρό τρόπο, ότι ο αγώνας για τη διασφάλιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των πανανθρώπινων αξιών είναι αέναος και διαρκής. Η Ευρώπη γέννησε τον Διαφωτισμό, γέννησε όμως και το Ολοκαύτωμα. Σήμερα, με τρόπο σαφή και ξεκάθαρο, καλούμαστε να διαλέξουμε σε ποια πλευρά της ευρωπαϊκής ιστορίας θα σταθούμε. Όσο θεωρούμε ότι ομάδες ιδεολογικές, θρησκευτικές, πολιτικές ή άλλες είναι κάτοχοι της μίας και μοναδικής αλήθειας, τόσο θα βρισκόμαστε ενώπιον τέτοιων φαινομένων.
Η απάντηση είναι περισσότερα Δικαιώματα, περισσότερη Παιδεία, περισσότερη Δημοκρατία. Μόνο με αλλαγή νοοτροπιών, με Παιδεία που θα έχει στο κέντρο της τις πανανθρώπινες αξίες και στόχο της τη δημιουργία δημοκρατικών πολιτών και τη διαμόρφωση ουμανιστικών συνειδήσεων θα προχωρήσουμε σε έναν συμπεριληπτικό κόσμο συνύπαρξης που θα βασίζεται στην πολυπολιτισμικότητα και τη διαφορετικότητα».
Στη σύσταση (2014)6 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης επισημαίνεται ότι «Το Διαδίκτυο έχει αξία δημόσιας παροχής. Άνθρωποι, κοινότητες, δημόσιοι φορείς και ιδιωτικοί οργανισμοί βασίζονται στο Διαδίκτυο για τις δραστηριότητές τους και έχουν τη νόμιμη προσδοκία ότι οι υπηρεσίες διαδικτύου θα είναι προσβάσιμες, θα παρέχονται χωρίς διακρίσεις, θα είναι οικονομικά προσιτές, ασφαλείς, αξιόπιστες και διαρκείς. Περαιτέρω, κατά την χρήση του Διαδικτύου, κανείς δεν θα πρέπει να υποβάλλεται σε οποιαδήποτε παράνομη, μη αναγκαία ή δυσανάλογη παρέμβαση στην άσκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών του».
Το κανονιστικό πλέγμα για την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών στο διαδίκτυο είναι ευρύτατο και σύνθετο. Κατ' αρχάς τα ανθρώπινα δικαιώματα εφαρμόζονται τόσο offline όσο και online, οπότε εφαρμόζεται η εθνική νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι διεθνείς συνθήκες δικαιωμάτων του ανθρώπου που έχει κυρώσει η χώρα μας (π.χ. την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – ΕΣΔΑ). Όσον αφορά ειδικότερες εκφάνσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως για παράδειγμα την προστασία των προσωπικών δεδομένων (ως έκφανση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή), έχουν θεσπιστεί, σε εθνικό και σε ενωσιακό επίπεδο, ειδικά νομοθετήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο πολυσυζητημένος Γενικός Κανονισμός της Ε.Ε. για την Προστασία Δεδομένων (GRDP) που εγγυάται την προστασία των προσωπικών δεδομένων των πολιτών και αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Κανονισμός εφαρμόζεται όταν η επεξεργασία λαμβάνει χώρα εντός Ε.Ε., ακόμα κι αν η επιχείρηση ή ο φορέας εδρεύει εκτός αυτής, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το Facebook ή το Amazon. Ο Κανονισμός εφαρμόζεται ανεξάρτητα από τη μορφή των δεδομένων και βεβαίως καταλαμβάνει και αυτά που συγκεντρώνονται κατά τη χρήση του διαδικτύου. Οι πολίτες έχουν δικαίωμα να ενημερώνονται για την επεξεργασία των δεδομένων τους, να αποκτούν πρόσβαση σε αυτά, να ζητούν τη διόρθωσή τους, να υποβάλλουν αίτημα για διαγραφή δεδομένων όταν αυτά δεν είναι πλέον απαραίτητα ή όταν η επεξεργασία είναι παράνομη, να εναντιωθούν στην επεξεργασία για διάφορους λόγους και άλλα.
Έτερο παράδειγμα, είναι η Οδηγία 2016/1148/ΕΕ (γνωστή ως Οδηγία NIS) που προβλέπει τη λήψη μέτρων για την επίτευξη ενός ελάχιστου κοινού επιπέδου κυβερνοασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ενσωματώθηκε πρόσφατα στην εθνική έννομη τάξη. Επιπλέον, πριν από δύο χρόνια κυρώθηκε και η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για το Κυβερνοέγκλημα και το Πρόσθετο Πρωτόκολλό της σχετικά με την ποινικοποίηση πράξεων ρατσιστικής και ξενοφοβικής φύσης, που διαπράττονται μέσω συστημάτων υπολογιστών.
Πολύ χρήσιμο εργαλείο για την ενημέρωση των χρηστών του Διαδικτύου σχετικά με τα δικαιώματά τους είναι ο «Οδηγός στα Ανθρώπινα Δικαιώματα των χρηστών του Διαδικτύου» που έχει εκπονήσει το Συμβούλιο της Ευρώπης. Στον Οδηγό περιγράφονται συνοπτικά τα δικαιώματα των χρηστών του διαδικτύου, σύμφωνα με την ΕΣΔΑ και άλλες διεθνείς συνθήκες, καθώς και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Πολύ συνοπτικά θα ήθελα να επισημάνω ορισμένα δικαιώματα:
- Το δικαίωμα σε πρόσβαση και μη διάκριση.
Η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι ένα σημαντικό μέσο για την άσκηση των δικαιωμάτων των πολιτών και για τη συμμετοχή τους στις δημοκρατικές διαδικασίες. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να απαγορευθεί η πρόσβαση ενός ατόμου στο διαδίκτυο, παρά μόνο εάν υπάρχει σχετική δικαστική απόφαση. Επίσης, η πρόσβαση στο διαδίκτυο θα πρέπει να είναι οικονομικά προσιτή και να παρέχεται χωρίς διακρίσεις.
- Η ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης.
Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να εκφράζει τη γνώμη του on line και να αναζητά, να λαμβάνει και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες χωρίς παρεμβάσεις, ακόμα και αυτές που μπορεί να σοκάρουν ή να ενοχλούν, σεβόμενος ωστόσο τη φήμη και την ιδιωτική ζωή των άλλων. Κάθε περιορισμός στην ελευθερία έκφρασης πρέπει να είναι σύμφωνος με την ΕΣΔΑ. Ωστόσο, πρέπει όμως να σημειωθεί ότι μπορεί να επιβληθούν περιορισμοί σε εκφράσεις που υποκινούν διακρίσεις, μίσος ή βία.
- Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Πέρα από τα δικαιώματα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, επισημαίνεται ότι οι πολίτες δεν πρέπει να υπόκεινται σε καθεστώς γενικής παρακολούθησης ή υποκλοπής, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις (όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις διερεύνησης ποινικού αδικήματος) και σύμφωνα με τη διαδικασία που ορίζει ο νόμος. Περαιτέρω, υπενθυμίζεται ότι η ιδιωτικότητα του ατόμου πρέπει να τυγχάνει σεβασμού και στον εργασιακό του χώρο.
- Τα παιδιά πρέπει να τυγχάνουν ειδικής προστασίας και καθοδήγησης όταν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και, συγκεκριμένα, να προστατεύονται από οποιαδήποτε παρέμβαση στη σωματική, πνευματική ή ηθική τους ευημερία και ιδιαίτερα από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση. Βεβαίως, τα παιδιά έχουν επίσης δικαίωμα να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους και να συμμετέχουν στην κοινωνία. Επιπλέον, πολύ σημαντικό είναι να αντιλαμβάνονται ότι το περιεχόμενο που δημιουργούν τα ίδια ή άλλοι και τα αφορά, ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο την αξιοπρέπεια, την ασφάλεια και την ιδιωτική ζωή τους. Τέτοιο υλικό θα πρέπει να διαγράφεται κατόπιν αιτήματος του παιδιού ή του γονέα του. Γενικά, τα παιδιά θα πρέπει να ενημερώνονται για το on line περιεχόμενο και τις συμπεριφορές που είναι παράνομα και ποια είναι τα δικαιώματά τους σε τέτοιες περιπτώσεις.
Γενικά, οι κρατικές αρχές οφείλουν να προστατεύουν τους πολίτες από τη διάπραξη ποινικών αδικημάτων που τελούνται μέσω διαδικτύου. Επίσης, οι πολίτες έχουν δικαίωμα σε αποτελεσματική προσφυγή (άρθρο 13 της ΕΣΔΑ) όταν προσβάλλονται τα δικαιώματά τους μέσω του διαδικτύου. Αποτελεσματική προσφυγή δεν σημαίνει απαραιτήτως προσφυγή στα δικαστήρια, αλλά μπορεί να παρέχεται από τον ίδιο τον πάροχο των υπηρεσιών διαδικτύου, από τις διοικητικές αρχές ή από άλλες αρχές ή φορείς που είναι επιφορτισμένοι με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Συμπέρασμα: Έχουμε δικαιώματα από και κατά τη χρήση του διαδικτύου και καλό είναι να ενημερωθούμε για αυτά, ώστε το διαδίκτυο να αποτελεί μόνο θετικό στοιχείο της ζωής μας.
Ενώ η χώρα προσπαθεί να ανταποκριθεί στις αυξημένες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές και με τη δίκη της Χρυσής Αυγής σε εξέλιξη, δεν λείπουν οι ακραίες φωνές που διακηρύσσουν τη βία και το μίσος. Όλοι θυμόμαστε τις ακραίες αντιδράσεις όταν ξεκίνησε το πρόγραμμα για την ένταξη των προσφυγοπαίδων στην εκπαίδευση. Τα πρόσφατα περιστατικά ρατσιστικής βίας στη Λέσβο. Κανείς δεν ξεχνά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και του Σαχτζάτ Λουκμάν, τις επιθέσεις κατά των συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ και των Αιγύπτιων αλιεργατών και όλα τα ρατσιστικά εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί τα τελευταία χρόνια.
Σε μια μαθητική εκδήλωση για την εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου που γιορτάζουμε με περηφάνια το ΟΧΙ των Ελλήνων στο φασισμό και τον ναζισμό, ημέρα μνήμης για τους παλιούς, διδαχής και έμπνευσης για τους νέους, θα έπρεπε να εξυμνείται η αξία του ανθρώπου και της δημοκρατίας. Πραγματικά απορώ πώς ο Δήμος Ελληνικού επέτρεψε τη συμμετοχή μιας τέτοιας ομάδας στη μαθητική παρέλαση. Ακροδεξιά στοιχεία όχι απλώς δεν έχουν θέση σε μια τέτοια εκδήλωση, αλλά αποτελούν το ζωντανό παράδειγμα ότι ο αγώνας κατά του ναζισμού και του φασισμού που διακηρύσσουν το μίσος, τη βία και το ρατσισμό δεν σταματά ποτέ. Με τις τόσες ακροδεξιές φωνές που υψώνονται στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, ο αγώνας των Ελλήνων το '40 είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Αν μη τι άλλο λοιπόν, ας μην προσβάλλουμε την μνήμη αυτών που αγωνίστηκαν τότε και ας διδάξουμε στα παιδιά μας την αγάπη για τον άνθρωπο και την αξία της δημοκρατίας. Αυτά είναι τα ιδανικά του έπους του '40. Μην τα ξεχνάμε.
Τον Δεκέμβριο του 1991 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε να ανακηρύξει την 25η Νοεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των γυναικών, με σκοπό να αναδείξει ένα σημαντικό πρόβλημα με παγκόσμια διάσταση.
Όμως, ας αναλογιστούμε αρχικά τί είναι αυτές οι παγκόσμιες ημέρες, οι οποίες βρίσκονται διάσπαρτες στο ημερολογιακό έτος, και ποια η αξία ή έστω, η χρησιμότητά τους.
Η πλειοψηφία της καθιέρωσης αυτών των ημερών έγινε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Η ανάγκη αυτή γεννήθηκε με τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Τα μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών προέβησαν στην ενέργεια αυτή, θεωρώντας πως κάποια γεγονότα θα μείνουν έτσι για πάντα χαραγμένα στην ανθρώπινη μνήμη και θα επιτυγχάνεται με αυτό τον τρόπο η ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας. Αξίζει να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι πέρα από τα μέλη του ΟΗΕ, στην καθιέρωση των παγκόσμιων ημερών συνέβαλαν και άνθρωποι διάσημοι, όπως και ακτιβιστικές ομάδες.
Μια άλλη κατηγορία παγκόσμιων ημερών είναι σαν και αυτή τη σημερινή, για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων διάφορων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Οι λέξεις που ακούμε συνήθως γι αυτές τις ημέρες και τους σκοπούς τους είναι η «υπενθύμιση» ή η «ευαισθητοποίηση». Οι παγκόσμιες ημέρες σε σχέση με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι συνήθως μαύρες επέτειοι φρικτών εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Εγκλήματα που οφείλουμε να μην τα ξεχάσουμε για να μην επαναληφθούν. Η παγκόσμια ημέρα δεν έρχεται για να μας κάνει να μιλήσουμε μια φορά το χρόνο και τις υπόλοιπες να ξεχάσουμε ή να σιωπήσουμε, αλλά για να κινητοποιήσουν θεσμούς και κυβερνήσεις και για να ενημερωθούν οι πολίτες. Οι επέτειοι αυτές έρχονται να μας ταρακουνήσουν από την αδιαφορία και να μας κάνουν να αναλάβουμε δράση.
Η σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών καθιερώθηκε λοιπόν το 1991, όταν γυναικείες οργανώσεις θέλησαν να τιμήσουν τη μνήμη των τριών αδελφών Μιραμπάλ, πολιτικών αγωνιστριών από τη Δομινικανή Δημοκρατία, που βασανίστηκαν, ξυλοκοπήθηκαν και στραγγαλίστηκαν μέχρι θανάτου, κατ' εντολήν του δικτάτορα Τρουχίλο, στις 25 Νοεμβρίου 1960. Ποιες ήταν αυτές οι γυναίκες και γιατί έγιναν το σύμβολο κατά της κακοποίησης της γυναίκας;
Η ιστορία τους έγινε σύμβολο για τους τόσους αιώνες καταπίεσης, βασανισμού και ανισότητας της γυναίκας ακριβώς εξαιτίας του φύλου της. Η βία κατά των γυναικών αποτελεί παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο, συνιστά κατάφωρη παραβίαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Υπάρχεισε όλες τις κοινωνίες ανεξάρτητα από την ηλικία, την εθνικότητα, το κοινωνικοοικονομικό και εκπαιδευτικό επίπεδο, την οικογενειακή και εργασιακή κατάσταση και συναντάται τόσο στον δημόσιο όσο και στο ιδιωτικό χώρο.
Ας δούμε σήμερα ποια είναι η κατάσταση και πόσο μας αφορά όλους μας. Οι αριθμοί είναι σοκαριστικοί. Οι έρευνες του ΟΗΕ μας λένε ότι μία στις τρεις γυναίκες έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική παρενόχληση κατά την ενήλικη ζωή τους, μία στις πέντε γυναίκες έχουν πέσει θύμα βιασμού ή απόπειρας βιασμού και μία στις δέκα έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή έχει πέσει θύμα ανεπιθύμητης παρακολούθησης με τη χρήση νέων τεχνολογιών.
Στην χώρα μας στατιστικά στοιχεία του αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας από το 2014 έως το 2017 έχουν σημειωθεί πάνω από 13.700 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και οι γυναίκες αποτελούν το 70% των θυμάτων. Οι μορφές βίας αναφέρονται στην ενδοοικογενειακή βία, στην σεξουαλική παρενόχληση, στον βιασμό, στην πορνεία και στην παράνομη διακίνηση και εμπορία γυναικών (trafficking).
Εξίσου σοκαριστικά είναι και τα στατιστικά στοιχεία του δικτύου δομών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας Φύλων για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών. Από το 2012 που ξεκίνησε σταδιακά η λειτουργία των δομών του δικτύου έως σήμερα, 25.079 γυναίκες απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα, 1518 γυναίκες φιλοξενήθηκαν στους Ξενώνες Φιλοξενίας, ενώ η Γραμμή SOS 15900 από την έναρξη της λειτουργίας, στις 11/3/2011, δέχθηκε 37.482 κλήσεις! Κατά τη διάρκεια του 2018, στα Συμβουλευτικά Κέντρα απευθύνθηκαν 4.909 γυναίκες, 286 γυναίκες φιλοξενήθηκαν στους Ξενώνες Φιλοξενίας, ενώ η Γραμμή SOS 15900 δέχθηκε 5.088 κλήσεις.
Για όλα τα παραπάνω και την αντιμετώπιση του σεξισμού και της βίας κατά των γυναικών, κυρώθηκε από την Βουλή των Ελλήνων, με αρκετά χρόνια καθυστέρησης, η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, η λεγόμενη Σύμβαση Κωνσταντινούπολης.
Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και κακοποίησης, το οποίο περιέχει αναφορές στην ταυτότητα φύλου και αποτελεί ένα σημαντικότατο βήμα στη μακρόχρονη και σταθερή προσπάθεια του Συμβουλίου της Ευρώπης να εξασφαλίσει τον σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών.
Χαρακτηριστικό της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης είναι η έμφαση που αποδίδει στην πρόληψη. Εντελώς ενδεικτικά, προβλέπεται η υποχρέωση των συμβαλλόμενων κρατών να εξασφαλίσουν την κατάρτιση επαγγελματιών που ασχολούνται με τα θύματα βίας, την υλοποίηση θεραπευτικών προγραμμάτων για τους δράστες εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας και προσβολών της γενετήσιας ελευθερίας, καθώς και να διοργανώνουν δράσεις δημοσιότητας για την κατάργηση των στερεοτύπων και την εξασφάλιση του σεβασμού της διαφορετικότητας.
Η προστασία των θυμάτων ολοκληρώνεται με μια δέσμη κανόνων που θεσμοθετούν την υποχρέωση των κρατών είτε να ποινικοποιήσουν συμπεριφορές που μέχρι σήμερα διέφευγαν του ποινικού ενδιαφέροντος της πολιτείας, όπως για παράδειγμα τον εξαναγκασμό σε σύναψη γάμου, την σεξουαλική παρενόχληση και το stalking, δηλαδή μία εξακολουθητική συμπεριφορά απειλής, παρακολούθησης και παρενόχλησης, με την οποία η επέμβαση στην ιδιωτική σφαίρα του θύματος είναι ιδιαιτέρως επαχθής, είτε να προβλέψουν την αποζημίωση των θυμάτων. Αξιοσημείωτες είναι οι παρεμβάσεις που προωθούνται από τη Σύμβαση και σε επίπεδο δικονομικού δικαίου, ώστε το θύμα να προστατεύεται τόσο στην ποινική όσο και στην αστική δίκη.
Ποινικοποιήθηκε η υποκίνηση σε ακρωτηριασμό γυναικείων γεννητικών οργάνων, και καταργήθηκε η αναχρονιστική διάταξη του ποινικού κώδικα που προβλέπει την παύση της ποινικής δίωξης ή την αποχή από αυτήν, αν μεταξύ του δράστη του αδικήματος της αποπλάνησης ανηλίκου κάτω των 15 ετών και του θύματος τελέστηκε γάμος.
Τέλος, καινοτομία της Σύμβασης συνιστά η ίδρυση μηχανισμού παρακολούθησης. Σε αυτόν περιλαμβάνεται η GREVIO, ανεξάρτητο όργανο, που συγκροτείται από τεχνοκράτες και επιφορτισμένο με την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης από τα κράτη-μέλη που την έχουν υπογράψει.
Παράλληλα, από το Υπουργείο Εσωτερικών έρχεται σύντομα στην Βουλή νέος νόμος για την προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας.
H ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Κωνσταντίνα Κούνεβα, μια γυναίκα που έχει υποστεί τη βία στο πετσί της, με σοβαρότατες συνέπειες για την υγεία της, σημείωνε στο Ευρωκοινοβούλιο για την κύρωση από την Ελληνική Κυβέρνηση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης: «Κάθε λεπτό που εμείς σιωπούμε μια γυναίκα γίνεται θύμα βίας, ψυχολογικής, σεξουαλικής, λεκτικής, έμφυλης, ενδοοικογενειακής. Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης μπορεί να σπάσει την εκκωφαντική σιωπή! Πώς; Βάζοντας τέλος στην ατιμωρησία, προστατεύοντας τα θύματα, προλαμβάνοντας τις διάφορες μορφές βίας. Συνάδελφοι, αρκεί η επικύρωση της Σύμβασης όπως αυτονόητα ζητάμε; Φυσικά και όχι. Χρειάζεται γρήγορα η εφαρμογή της και η θέσπιση καινοτόμων μέτρων».
Πέρα, λοιπόν, από νόμους και παγκόσμιες ημέρες, χρειάζεται εγρήγορση, χρειάζεται να μην μείνουμε παρατηρητές, να σπάσουμε όλοι μας την σιωπή αλλά και κάτι ακόμα πολύ σημαντικό. Χρειάζεται εκπαίδευση και να μην επιτρέψουμε η νέα γενιά να «κληρονομήσει» τον ρατσισμό και σεξισμό. Για τον λόγο αυτό, από το Υπουργείο Παιδείας έχει θεσμοθετηθεί η θεματική εβδομάδα που ένας από τους σημαντικότερους προσανατολισμούς της είναι το θέμα της έμφυλης βίας, με σημαντικές και καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις.
Κλείνοντας θα ήθελα να επαναλάβω ένα σύνθημα του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της βίας στις γυναίκες: «Η ζωή ξεκινά με μια κραυγή και δεν μπορεί να τελειώνει μέσα στη σιωπή».
Τη Δευτέρα 8 Οκτώβρη συμπληρώθηκαν 120 χρόνια από τη γέννηση του Εζεκία Παπαϊωάννου, ενώ φέτος συμπληρώνονται 30 χρόνια από τον θάνατό του.
Ιστορικός ηγέτης του ΑΚΕΛ, εξέχουσα μορφή του κομμουνιστικού κινήματος, άφησε ανεξίτηλη την προσωπική του σφραγίδα του στην ιδεολογική και πολιτική φυσιογνωμία του ΑΚΕΛ, αλλά και ευρύτερα στην πολιτική ζωή της Κύπρου.
Η φτώχεια τον ανάγκασε να εγκαταλείψει τα όνειρα για ανώτερες σπουδές, ενώ η εκμετάλλευση και η κοινωνική αδικία που βίωσε ως εργάτης, από τα μεταλλεία της Φουκάσας, στο λιμάνι του Πειραιά αλλά και στο Λονδίνο, σφυρηλάτησαν την ταξική του συνείδηση και τον οδήγησαν στη σύνδεσή του με το Κομμουνιστικό Κόμμα Βρετανίας.
Γνήσιος διεθνιστής και φλογερός αντιφασίστας, συγκλονίζεται από τον αγώνα υπεράσπισης της δημοκρατίας κατά των φασιστικών ορδών του Φράνκο. Με την πρώτη είδηση ότι γίνονται δεκτοί εθελοντές, κατατάσσεται μαζί με άλλους κομμουνιστές στη διεθνή ταξιαρχία και βρίσκεται στο μέτωπο της Ισπανίας το 1936. Στη μάχη της Κόρδοβα τραυματίζεται και επιστρέφει αναγκαστικά στο Λονδίνο.
Με το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου σπεύδει να καταταγεί εθελοντής ενάντια στις ναζιστικές δυνάμεις, αλλά η αίτησή του απορρίπτεται για λόγους υγείας. Παρόλα αυτά, κατορθώνει να ενταχθεί στη Βρετανική Αντιαεροπορική Άμυνα.
Μετά τον πόλεμο επιστρέφει στην Κύπρο και εντάσσεται στις γραμμές του ΑΚΕΛ. Το 1946, αναλαμβάνει τη διεύθυνση του «Νέου Δημοκράτη», εκφραστικού οργάνου του ΑΚΕΛ, ενώ το 1947 αναλαμβάνει Κεντρικός Οργανωτικός Γραμματέας του Κόμματος. Στο ιστορικό 6ο Συνέδριο του Κόμματος εκλέγεται Γ.Γ. της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ, βάζοντας τέλος σε μια πολύχρονη εσωκομματική αντιπαλότητα, θέση στην οποία θα παραμείνει για τα επόμενα 39 χρόνια.
Το 1955 με την κήρυξη του κόμματος εκτός νόμου, συλλαμβάνεται από τις αποικιακές αρχές μαζί με άλλες δεκάδες στελέχη του κόμματος και ρίχνεται στις φυλακές. Με τη βοήθεια του παράνομου μηχανισμού του κόμματος, δραπετεύει και συνεχίζει μαζί με άλλους συντρόφους του, τον αγώνα για την ελευθερία της Κύπρου. Η εμφύλια σύρραξη την δεκαετία του 50 και τα χρόνια της ΕΟΚΑ, απεφεύχθη χάριν στην ψυχραιμία της ηγεσίας του.Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας εκλέγεται βουλευτής μέχρι το τέλος της ζωής του.
Φάκελοι των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών για τα χρόνια 1936-1966, που αποδεσμεύθηκαν το 2017, περιέχουν έγγραφα συστηματικής παρακολούθησης του Εζεκία Παπαϊωάννου. Καλύπτουν βήμα προς βήμα τις συναντήσεις που είχε τα χρόνια εκείνα στο Λονδίνο και με ποιους, τις επαφές με τον αρχηγό του Βρετανικού Κομμουνιστικού Κόμματος Χάρι Πόλιτ, το Εργατικό Κόμμα και τους Ελληνοκύπριους κομμουνιστές στη Βρετανία, τις δηλώσεις, σε ομιλίες, για την πολιτική του ΑΚΕΛ για το Κυπριακό και όχι μόνο.
Οι παρακολουθήσεις ξεκινούν τον Απρίλιο του 1930, μετά την επιστροφή του από την Ισπανία, με αναφορές ότι μαζί με άλλους διένειμαν στην Κύπρο 1.000 αντίτυπα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, ότι ανέλαβε στο Λονδίνο την εφημερίδα «Το Βήμα», ότι ίδρυσε την Επιτροπή για Κυπριακές Υποθέσεις μαζί με τον Εύδωρα Ιωαννίδη και άλλους κομμουνιστές Κυπρίους κάτω από την αιγίδα του Βρετανικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Τρεις μήνες πριν από το πραξικόπημα της Χούντας, από το βήμα του 13ου Συνεδρίου του ΑΚΕΛ ,ο Παπαϊωάννου προειδοποιεί: «Κύριος στόχος των εγκληματικών αυτών σχεδίων, παραμένει η δολοφονία του Προέδρου Μακαρίου και η ταυτόχρονη πραξικοπηματική κατάληξη της εξουσίας. Ο ιμπεριαλιστικός εγκέφαλος που κινεί και χρηματοδοτεί τα νήματα της συνωμοσίας, τόσο κατά του Κυπριακού όσο και του ελληνικού λαού, έχει σαν έδρα του την Αθήνα και δεν είναι άλλος από την αμερικανική ΣΙΑ... Οι δικτατορικοί, στρατιωτικοί κύκλοι των Αθηνών και οι αντιδραστικοί σοβινιστικοί κύκλοι της Άγκυρας, έχουν ουσιαστικά συνασπισθεί σε μια ανίερη συμμαχία κατά του κυπριακού λαού και της Κύπρου, με στόχο τον διαμελισμό, ή τη συγκυριαρχία και την ένταξη της στο επιθετικό στρατιωτικό σύστημα του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο».
Και δε σταματά στις καταγγελίες και διαπιστώσεις: Προτείνει στον Μακάριο τη δημιουργία Λαϊκής Πολιτοφυλακής, που θα ήταν το αντίπαλο δέος απέναντι στην ΕΟΚΑ Β', αλλά και την ελεγχόμενη από τη Χούντα, Εθνική Φρουρά. Μέσα σε μόλις μια βδομάδα παρέδωσε στον Μακάριο κατάλογο με χίλια ονόματα που ήταν έτοιμα να αναλάβουν δράση ενάντια στον φασισμό της ΕΟΚΑ Β΄ και να προστατέψουν την Κύπρο.
Μετά το 1974 και την τουρκική εισβολή παρέμεινε συνεπής και προσηλωμένος στη γραμμή και στην τακτική του σε ό,τι αφορά το Κυπριακό πρόβλημα: Κύπρος ανεξάρτητη, κυρίαρχη, εδαφικά ακέραιη, ομόσπονδη, αδέσμευτη, δημοκρατική και αποστρατιωτικοποιημένη.
Δεν συμβιβάστηκε ποτέ με την παγίωση των κατοχικών δεδομένων. Η αποδοχή και η συνεπής υποστήριξη της λύσης διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας χαρακτηρίστηκε από τον Παπαϊωάννου μονόδρομος για τον κάθε πατριώτη:
«Το καθήκον που μπαίνει μπροστά από κάθε πατριώτη είναι η διακηρυγμένη γραμμή λύσης του Κυπριακού όπως την διαλαμβάνουν τα ψηφίσματα του ΟΗΕ...» γράφει στις Ενθυμήσεις του («Ενθυμήσεις από τη ζωή μου» Εζεκίας Παπαιωάννου, Εκδόσεις Πυρσός, Λευκωσία 1988). Πιστός στο όραμα της απελευθέρωσης, της επανένωσης και της ειρήνης, ανέλαβε αλλεπάλληλες πρωτοβουλίες για επαναπροσέγγιση και συγκρότηση κοινού μετώπου μαζί με τους τουρκοκύπριους στον αγώνα ενάντια στον εθνικισμό και το νεοφασισμό. Δεν σταμάτησε να μιλά για την αδελφοσύνη του κυπριακού λαού, ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων, θέση για την οποία πολλάκις λοιδορήθηκε.
Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, προσωπικότητα που ξεπερνά κατά πολύ τα στενά γεωγραφικά όρια της Κύπρου, κληροδότησε στο διεθνές εργατικό κίνημα το προσωπικό του παράδειγμα το οποίο ο ίδιος συνοψίζει στα απομνημονεύματά του:
"Μεγάλο πράγμα, πολύ μεγάλο πράγμα να είναι κανείς κομμουνιστής. Γιατί από τη στιγμή που παίρνει την απόφαση να γίνει μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, του μόνου πραγματικά επαναστατικού κόμματος, αρχίζει γι' αυτόν ο επαναστατικός δρόμος, οι δυσκολίες, οι κακουχίες, οι διωγμοί, οι φυλακίσεις, τα βασανιστήρια, και η ύστατη για τον άνθρωπο θυσία, ο θάνατος. Ο κομμουνιστής που γνωρίζει πολύ καλά ότι μονάχα μια ζωή υπάρχει, όταν τη δίνει για τα ύψιστα πανανθρώπινα αγαθά γίνεται εκατό φορές μεγαλύτερη θυσία από οποιονδήποτε άλλο που πιστεύει στη μεταθάνατο ζωή. Δεν είναι τυχαίο που οι υπερασπιστές του Στάλινγκραντ έμπαιναν στη μάχη με το σύνθημα "Ζήτω η ζωή"! Γνώριζαν ότι ήταν βέβαιος θάνατος γι' αυτούς, όμως ήξεραν ταυτόχρονα ότι θα έδιναν τη ζωή τους για να ζήσουν άλλοι. Για τον κομμουνιστή το μεγαλύτερο αγαθό του ανθρώπου είναι η ζωή. Κι αφού του δόθηκε η ευκαιρία να ζήσει μόνο μια φορά, πρέπει να ζήσει έτσι που πεθαίνοντας να 'ναι σε θέση να πει: Όλη μου τη ζωή και όλη μου τη δύναμη αφιέρωσα για την ευτυχία και χαρά του ανθρώπου!"
